Objawy w postaci widocznych zacieków na przegrodach można przypisać dwóm źródłom w zależności od miejsca występowania. Jeśli objawy występują bez związku z instalacją wodną, to przyczyną może być woda opadowa lub woda pochodząca z kondensacji pary wodnej. Jeśli zaś objawy występują w sąsiedztwie jakiejkolwiek instalacji wodnej, to ich źródłem może być jej nieszczelność.
Nieszczelności spowodowane wodą opadową
Użycie kamery termowizyjnej w tym przypadku pozwoli na lokalizację obszaru uszkodzonego. Jest on zazwyczaj znacznie większy od obszaru widocznego „gołym okiem”.
Jeżeli woda dostała się pomiędzy ścianę a izolację, uszkodzenia ze strony zewnętrznej długo nie będą widoczne. Niejednokrotnie nie jest to jedno miejsce, lecz większe powierzchnie posiadające mikronieszczelności, które powodują np. przenikanie wód opadowych. Nieszczelności w postaci zacieków mogą się manifestować w miejscach odległych od ich źródła, z tego względu iż woda wnika w konstrukcję budowlaną i „rozlewa się” na dużym obszarze. Badanie kamerą termowizyjną wraz z pomiarem wilgotności materiału pozwala ze znacznym prawdopodobieństwem ustalić obszar, gdzie znajduje się źródło przedostawania się wody. Jednakże czasami może to być czasochłonne zajęcie.
Przypadek ten ilustruje zdjęcie poniżej. Inspiracją do badania była woda wypływająca na parapet okna bez widocznych objawów na ścianie wewnątrz budynku. Badanie z zewnątrz ujawniło zaciek, który pozwolił na zlokalizowanie nieszczelności w obróbce dachu. Woda opadowa przedostawała się pomiędzy ścianę i styropian stanowiący ocieplenie budynku. W świetle widzialnym uszkodzenia od zacieku nie są jeszcze widoczne na ścianie zewnętrznej.
Dużym problemem współczesnego budownictwa charakteryzującego się dużymi powierzchniami balkonów i tarasów jest ich szczelność. Najczęściej jest to wynikiem braku wiedzy wykonawców i nie stosowanie się do wymogów technologicznych wykonywania takich izolacji. Powierzchnie balkonów i tarasów pracują w bardzo trudnych warunkach termicznych. Stąd konieczność stosowania odpowiednich materiałów pokryć oraz klejów mogących przenosić znaczne obciążenia mechaniczne powodowane dużą rozpiętością temperatury. Te problemy nie występują w przypadku pokryć ceramicznych wewnątrz budynków, a niestety często zdarza się, że pokrycia te wykonują ci sami fachowcy co wewnątrz budynku i stosując tę samą technologię. Na efekty nie trzeba długo czekać. W powstałych szczelinach pojawiają się rośliny, co oznacza, że wcześniej woda miała już możliwość dostania się pod warstwę ceramiczną.
Wycieki z instalacji
Objawami wycieków z instalacji wodnych ciśnieniowych są:
• ubytki wody widoczne na manometrze kotła, jako spadek ciśnienia wody w instalacji. Są najczęściej zauważane przez właścicieli domów lub lokali z własnym systemem grzewczym lub przez dociekliwych administratorów budynków,
• uszkodzenia powłok malarskich ścian obserwowane przy podłodze lub
• zacieki widoczne na niższej kondygnacji.
Stosowane obecnie technologie w budownictwie w zakresie instalacji oraz konstrukcji warstw podłogi spowodowały, że lokalizacja wycieku z instalacji jest niezwykle trudna.
Jednym z czynników decydującym o stopniu trudności lokalizacji wycieku jest jego wielkość.
W budynku jednorodzinnym np. dwukondygnacyjnym spadek ciśnienia o około 1 bar (0,1 MPa) na dobę jest wynikiem wycieku o objętości około ½ szklanki. Taki sam spadek ciśnienia na tydzień jest wyciekiem w zasadzie niewykrywalnym. W zależności od konstrukcji warstw podłogi efekty takiego wycieku widoczne na ścianach mogą pojawić się nawet po kilku miesiącach i czasem w miejscach odległych od jakichkolwiek instalacji, a to na skutek przepływu wody pomiędzy poszczególnymi warstwami podłogi.
W budynku wielorodzinnym zasilanym z sieci zarejestrowanie takiego ubytku w zbiorczej instalacji nie jest możliwe. Takiej właśnie wielkości wycieki lub mniejsze są niestety cechą współczesnych instalacji wykonywanych z tworzyw sztucznych.
Najpierw próba ciśnieniowa…
Podstawową czynnością przed przystąpieniem do lokalizacji wycieku jest przeprowadzenie próby ciśnieniowej instalacji w celu określenia wielkości wycieku oraz stwierdzenia, która instalacja jest nieszczelna. W przypadku instalacji z tworzyw sztucznych należy zastosować specjalną procedurę sprawdzania szczelności, inną niż w przypadku instalacji stalowych. Próba wykonywana jest z użyciem elektronicznego rejestratora ciśnienia z dokładnością do 0,001 MPa z zastosowaniem ciśnienia roboczego instalacji. Średni czas wykonania próby ciśnieniowej w zależności od rodzaju instalacji, jej rozległości i objętości wynosi od 60 do 120 minut. Przebieg próby jest rejestrowany w pamięci rejestratora i może być zamieszczony w protokole z przebiegu próby. Wysoka dokładność rejestracji pozwala na określenie wielkości wycieku. Rejestracja z użyciem standardowych manometrów analogowych w przypadku małych wycieków może nie zarejestrować zmian w zadanym czasie.
Metody lokalizacji wycieków
Kolejnym istotnym czynnikiem decydującym o stopniu trudności lokalizacji wycieku jest wspomniana konstrukcja warstw podłogi oraz umiejscowienie instalacji pomiędzy kolejnymi warstwami. W zasadzie normą jest, że instalacja układana jest na warstwie folii położonej na stropie. Instalacja prowadzona jest w tzw. rurkach peszla lub otulinie z poliuretanu, przykryta warstwą izolacji (styropian o grubości 10-15 cm), następnie znajduje się wylewka (szlichta betonowa, grubość 4-6 cm), klej do płytek, płytki lub warstwa drewna. Grubość oraz rodzaj warstw będzie różna, w zależności czy jest to budynek na gruncie, czy strop między kondygnacjami w budynku wielorodzinnym. W każdym razie instalacja przykryta jest grubą warstwą izolacji termicznej (styropian lub inna izolacja), akustycznej (styropian, pianka), przeciwwilgotnościowej (folie). Zdarzają się przypadki, że na wymienionych warstwach znajduje się jeszcze ogrzewanie podłogowe. Każda z wymienionych izolacji negatywnie wpływa na możliwość i trafność lokalizacji, szczególnie bardzo małych wycieków. Stąd też stosowane metody wykrywania (opisane poniżej) nie dają jednoznacznych wskazań i konieczne jest niejednokrotnie wykonywanie odkrywek w kilku miejscach.
Do lokalizacji wycieków z instalacji wodnych ciśnieniowych stosuje się:
• kamery termowizyjne,
• stetofony,
• gaz znacznikowy.
Kamery termowizyjne pozwalają na obserwację śladu termicznego instalacji oraz obszaru uszkodzenia na ścianach. Z uwagi na stosowane izolacje termiczne, ślad termiczny czasami jest bardzo trudny do zlokalizowania np. dla instalacji zimnej wody, czy instalacji c.o. poza sezonem grzewczym w budynku zasilanym z sieci ciepłowniczej. W przypadku jednak dużych wycieków i instalacji położonych na warstwie izolacji albo pomiędzy warstwami izolacji termicznej jest to bardzo skuteczne narzędzie, zwłaszcza w połączeniu z wilgotnościomierzami.
Stetofony są to bardzo czułe mikrofony i wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem pozwalają zlokalizować wyciek na podstawie charakterystycznych dźwięków emitowanych przez wypływającą ciecz pod ciśnieniem, w zależności od rodzaju materiału przewodu ciśnieniowego. Jednak ze względu na warstwy tłumiące dźwięki, sygnał jest zniekształcony i stłumiony zwłaszcza w przypadkach małych wycieków i w budynkach wielorodzinnych, gdzie poziom tła dźwięków jest bardzo wysoki.
Gaz znacznikowy jest mieszaniną gazów zawierających w swoim składzie wodór (zawartość wodoru poniżej wartości mogącej spowodować wybuch). Wodór jest cząsteczką o najmniejszych w przyrodzie rozmiarach, ma zdolność do przenikania przez materiały porowate i teoretycznie w przypadku napełnienia nim nieszczelnej instalacji powinien pojawić się na powierzchni nad miejscem wycieku. Praktycznie rozchodzi się tam, gdzie ma mniejsze opory przepływu i w przypadku grubych warstw podłogowych pokrytych folią wydostaje się wzdłuż przewodów instalacji pomiędzy przewodami i rurą peszla. W grubych warstwach podłogowych i małych wyciekach ta metoda daje również czasem fałszywe sygnały i konieczne są wielokrotne odkrywki.
Obok przedstawiony został wykres spadku ciśnienia w niewielkiej instalacji c.o. zasilającej cztery grzejniki w lokalu o powierzchni około 30 m2. Rejestracja ciśnienia trwała 10 minut. Spadek ciśnienia wyniósł 0,08 MPa. W ciągu około 1 godziny nadciśnienie w instalacji spadało do zera.
Przedstawiony wykres dotyczy instalacji jak na zdjęciu poniżej. Spadek ciśnienia powodowany był widocznym wyciekiem, którego objętość wynosiła około 5 widocznych na zdjęciu kropli na minutę. Wyciek trwał wiele miesięcy, ponieważ widoczne były objawy zacieków na ścianach.
Ustalanie przebiegu instalacji (różnych) w ścianie, podłodze, stropie
Zdarzają się sytuacje wymagające identyfikacji przebiegu instalacji grzewczych lub rozprowadzenia czynnika grzewczego w podłodze celem wykonania odwiertów lub prac budowlanych. Identyfikacja przebiegu instalacji zasilającej grzejniki natrafia w tym przypadku na problemy związane z izolacją podłóg. Czasami potrzeba stosunkowo długiego czasu nagrzewania instalacji, żeby zobaczyć jej przebieg. Nie jest to możliwe w przypadku instalacji grzewczych w budynkach wielorodzinnych zasilanych z sieci ciepłowniczej poza sezonem grzewczym. W wyjątkowych sytuacjach instalacje można zasilić ciepłą wodą z instalacji wody użytkowej, ale może to być operacja bardzo pracochłonna i nie zawsze do przeprowadzenia.
W razie konieczności prowadzenia prac związanych z naruszeniem warstw podłogi, poza instalacjami wodnymi należy mieć na uwadze również to, że często wzdłuż instalacji lub zupełnie w inny sposób rozprowadzana jest instalacja elektryczna. Stąd należy mieć na uwadze również eliminacje miejsc jej rozprowadzenia.
Krzysztof Kruszewski jest właścicielem firmy Pracownia Pomiarów Energetycznych i Termowizyjnych na co dzień zajmującej się m.in. badaniami termowizyjnymi. Pomaga też instalatorom w lokalizacji nieszczelności w instalacjach wodnych i grzewczych w obiektach. Więcej na: www.termowizja.warszawa.pl