Elementy wentylacyjne jako wyroby budowlane po 31.12.2020 r.

Z dniem 01.01.2021 r. miał wejść w życie przepis ustanawiający obowiązek załączania Krajowej Deklaracji Właściwości Użytkowych (KDWU) do wybranych komponentów wentylacyjnych, w tym np. dla nawiewników czy przepustnic regulacyjnych. Czy należy przez to rozumieć, że po tej dacie nie będzie już możliwości, aby na budowie można było legalnie instalować urządzenia niemające takiego dokumentu? Projekt kolejnej zmiany do rozporządzenia prawdopodobnie przesunie ten termin o rok, jednak sama kwestia związana z wystawianiem krajowej deklaracji warta jest przybliżenia i wyjaśnienia, niezależnie od terminu w jakim zacznie ono obowiązywać (lub już obowiązuje dla wybranych elementów budowlanych). Wyjaśnienie tej kwestii należałoby rozpocząć od uporządkowania i wyjaśnienia wszystkich reguł, jakie obowiązują przy postępowaniu z wyrobami budowlanymi, gdyż skupianie się tylko na jednym rozporządzeniu daje mylny obraz całości prawa w tym zakresie.

Podstawowe i najistotniejsze regulacje związane z zastosowaniem wyrobów budowlanych zawarte są w trzech dokumentach:
• [1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 „ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych,
• [2] Ustawa o wyrobach budowlanych (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 881, tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 215),
• [3] Rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. 2016 poz. 1966).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego nr 305/ 2011 [1] to szkielet ramowy definiujący nowe podejście do wyrobów budowlanych, uchylające obowiązujące kiedyś deklaracje zgodności (oraz dyrektywę 89/106/EWG) i wprowadzające pojęcie właściwości użytkowych wyrobu.
Mimo iż przepisy zawarte w tym dokumencie mają zastosowanie jedynie do wyrobów znakowanych znakiem CE, to konstrukcja w nim zawarta jest niejako przeniesiona i skopiowana do krajowych regulacji dotyczących wyrobów budowlanych, w tym m.in. do ustawy o wyrobach budowlanych.
Świadectwem kompatybilności Ustawy o wyrobach budowlanych [2] z Rozporządzeniem Parlamentu UE 305/2011 [1] jest chociażby fakt, że szereg podstawowych pojęć i definicji jak: wyrób budowlany, wprowadzenie do obrotu, właściwości użytkowe czy zamierzone zastosowanie, znajdujących się w Ustawie o wyrobach budowlanych [2], jest zaczerpniętych wprost z Rozporządzenia 305/2011, a wręcz sprowadza się do wskazania odpowiedniego punktu opisowego w Rozporządzeniu Parlamentu [1].

Ustawa o wyrobach budowlanych Dz.U. 2004 nr 92 poz. 881, tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 215) [2]
Art. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) wyrobie budowlanym – należy przez to rozumieć wyrób budowlany, o którym mowa w art. 2 pkt 1 rozporządzenia Nr 305/2011;
10) wprowadzeniu do obrotu – należy przez to rozumieć wprowadzenie do obrotu, o którym mowa w art. 2 pkt 17 rozporządzenia Nr 305/2011;
11) wycofaniu z obrotu – należy przez to rozumieć wycofanie z obrotu, o którym mowa w art. 2 pkt 23 rozporządzenia Nr 305/2011.

Jest to naturalne, gdyż dyrektywy unijne z założenia są przepisami, które kraje członkowskie zobowiązane są wdrażać w swoim prawodawstwie krajowym, a unifikacja przepisów w obrębie rynku unijnego to cel wspólnotowy.
Poruszając się po naszym rodzimym podwórku, omówienie przepisów należałoby zacząć od podstaw, czyli właśnie od wspomnianej Ustawy o wyrobach budowlanych [2]. Jest to dokument nadrzędny w stosunku do którego zostały wydane inne rozporządzenia wykonawcze, przynależne poszczególnym zagadnieniom, w tym np. Rozporządzenie „w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych…” [3] czy też Rozporządzenie „w sprawie krajowych ocen technicznych…” [7].

Ustawa o wyrobach budowlanych [2] przewiduje trzy ścieżki postępowania w zależności od tego, do jakiej grupy został zakwalifikowany produkt.
• Art. 5.1 dla wyrobu budowlanego objętego normą zharmonizowaną (lub zgodnego z wydaną dla niego europejską oceną techniczną)…
• Art. 5.2 dla wyrobu budowlanego nieobjętego normą zharmonizowaną (…) wprowadzany do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym (niewprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim)…
• Art. 5.3 dla wyrobu budowlanego nieobjętego normą zharmonizowaną (…) wprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej i udostępniany na rynku krajowym…

Art. 5.1 Wyrób budowlany objęty normą zharmonizowaną…

Pierwszy sposób postępowania przewidziany jest dla wyrobów objętych normą zharmonizowaną czy też precyzyjniej zharmonizowaną specyfikacją techniczną (normą zharmonizowaną lub europejską oceną techniczną). Harmonizacja specyfikacji technicznej to ustanowienie i przyjęcie, jako obowiązujące we wszystkich krajach UE, specyficznych właściwości, jakimi powinien charakteryzować się dany typ wyrobu wraz z wyznaczeniem obszaru jego zastosowania.
Oczywiście wyroby różnych producentów, czy też różne wyroby tego samego producenta, mogą różnić się od siebie klasą czy poziomem danej cechy (właściwości) lub nie mieć jej wcale, jednak paleta tych cech oraz metody jej wyznaczania i opisywania będą takie same (harmonizacja) niezależnie od producenta czy kraju, w którym wyrób został wytworzony i wprowadzony do obrotu.

Zgodnie z treścią art. 5.1 wyroby budowlane objęte normą zharmonizowaną (lub zgodne z wydaną dla nich europejską oceną techniczną) podlegają ściśle regulacji europejskiej 305/2011 i dla takich produktów producent zobowiązany jest wystawić (europejską) Deklarację Właściwości Użytkowych (DWU) oraz znakować wyrób znakiem CE.

Przykładami wyrobów budowlanych objętych normą zharmonizowaną mogą być przeciwpożarowe klapy odcinające (produktowa norma zharmonizowana EN 16560) lub klapy odcinające do systemów wentylacji pożarowej (EN 12101-8).

Ustawa o wyrobach budowlanych Dz.U. 2004 nr 92 poz. 881, tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 215) [2]
Art. 5. 1. Wyrób budowlany objęty normą zharmonizowaną lub zgodny z wydaną dla niego europejską oceną techniczną, może być wprowadzony do obrotu lub udostępniony na rynku krajowym wyłącznie zgodnie z rozporządzeniem Nr305/2011. Wzór oznakowania CE określa załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 339/93 (Dz. Urz. UE L 218 z 13.08.2008, str. 30).

Brak zharmonizowanej specyfikacji technicznej oznacza równocześnie brak możliwości znakowania wyrobu znakiem CE oraz brak możliwości wystawienia (europejskiej) Deklaracji Właściwości Użytkowych. Do wyboru pozostają zatem dwie pozostałe ścieżki opisane w art. 5.2 oraz 5.3 ustawy o wyrobach budowlanych [2]. Art. 5.2 dedykowany jest wyrobom wprowadzanym na rynek krajowy (lub udostępnianym na rynku krajowym) natomiast wyłączone z zakresu tego artykułu są produkty, które już zostały wprowadzone do obrotu w innym państwie członkowskim UE. Dla tych produktów ustawodawca przewidział regulacje zawarte w art. 5.3, ale po kolei.

Art. 5.2 Wyrób budowlany nieobjęty normą zharmonizowaną (…) wprowadzany do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym…

Wyroby budowlane nieobjęte normą zharmonizowaną, które nie zostały jeszcze wprowadzone do obrotu w żadnym innym państwie członkowskim UE, a są przeznaczone do wprowadzenia do obrotu lub udostępnienia na rynku krajowym wymagają od producenta, zgodnie z art. 5.2, wystawienia Krajowej Deklaracji Właściwości Użytkowych oraz znakowania znakiem B.

Ustawa o wyrobach budowlanych Dz.U. 2004 nr 92 poz. 881, tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 215) [2]
Art. 5.2 Wyrób budowlany nieobjęty normą zharmonizowaną, dla której zakończył się okres koegzystencji, o którym mowa w art. 17 ust. 5 rozporządzenia Nr 305/2011, i dla którego nie została wydana europejska ocena techniczna, może być wprowadzony do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym, jeżeli został oznakowany znakiem budowlanym, którego wzór określa załącznik nr 1 do ustawy.

Rozwinięciem artykułu 5.2 jest rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych [3], które określa m.in. wzór krajowej deklaracji właściwości użytkowych (KDWU), krajowe systemy oceny, sposób znakowania znakiem B, ale również określa imiennie grupy wyrobów objęte tym rozporządzeniem.
Grupy te wymienione zostały w załączniku 1, z podziałem tabelarycznym na działy oraz spis poszczególnych wyrobów w ramach działu. W tabeli znajdziemy również informację o właściwym krajowym systemie oceny i zamierzonym zastosowaniu przewidywanym dla danego wyrobu.
Podsumowując, poza dość precyzyjnym uregulowaniem postępowania z wyrobami podlegającymi pod art. 5.2, mamy również dwa zasadnicze wykluczenia odnośnie obowiązku wystawiania KDWU i znakowania znakiem B:
– po pierwsze – w postaci wyrobów, co do których zastosowanie mają artykuły 5.1 oraz 5.3 Ustawy o wyrobach budowlanych.
– po drugie – w postaci wyrobów niewymienionych w załączniku 1 samego rozporządzenia.

Rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania… Dz.U. 2016 poz. 1966 [3]
GRUPY wyrobów BUDOWLANYCH objęte obowiązkiem sporządzania KRAJOWEJ DEKLARACJI właściwości użytkowych ORAZ WYMAGANE DLA TYCH GRUP KRAJOWE SYSTEMY OCENY I WERYFIKACJI stałości właściwości użytkowych 1)
1) Obowiązek sporządzania Krajowej Deklaracji Właściwości Użytkowych dotyczy wyrobów budowlanych nieobjętych art.5 ust.1 oraz art.5 ust. 3 z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych, co oznacza, że wyroby budowlane objęte normami zharmonizowanymi lub zgodne z wydanymi dla nich europejskimi ocenami technicznymi, które wprowadzane są do obrotu lub udostępnione na rynku krajowym zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzenia do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającym dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz. Urz. UE L 88 z 04.04.2011, str. 5), zwanym dalej „rozporządzeniem nr 305/2011”, oraz wyroby budowlane wprowadzone do obrotu na tzw. „zasadzie wzajemnego uznania” nie są objęte zakresem niniejszego załącznika.

W tym miejscu warto przypomnieć zasadnicze pytanie z początku artykułu: Czy kratki wentylacyjne i przepustnice będą ostatecznie wymagały wystawienia KDWU i od kiedy? Większość tzw. komponentów wentylacji bytowej czy klimatyzacji nie jest objęta normami zharmonizowanymi, natomiast część z nich została wymieniona w grupie 36, załącznika 1 do rozporządzenia „w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych…”, a są nimi:

• przepustnice
• zasuwy (usunięte w projekcie nowelizacji)
• nawiewniki i wywiewniki
• czerpnie, wyrzutnie
• odciągi (usunięte w projekcie nowelizacji)
• zamknięcia (usunięte w projekcie nowelizacji)
• pustaki wentylacyjne

Zatem („krajowy”) producent wymienionych urządzeń, o ile nie wprowadził tych wyrobów do obrotu w innym państwie członkowskim UE, będzie miał obowiązek wystawienia krajowej deklaracji właściwości użytkowych i znakowania swojego wyrobu znakiem B, począwszy od daty przewidzianej w rozporządzeniu. Wyroby niewymienione na liście nadal nie będą podlegały obowiązkowi. Dzień wejścia w życie obowiązku wystawiania krajowej deklaracji dla wyrobów grupy 36 był już wielokrotnie przekładany, a decyzja o odroczeniu terminu zapadała dosłownie na kilka lub kilkanaście dni przed wejściem w życie rozporządzenia. Na chwilę obecną jest to 01.01.2021 r., jednak w poczekalni czeka na podpis kolejna nowelizacja, która przesuwa tę datę o rok.

Rozporządzenie „w sprawie sposobu deklarowania…” Dz.U. 2016 poz. 1966 [3]
§ 14. Producent wyrobu budowlanego wymienionego w załączniku nr 1 do rozporządzenia, który zgodnie z przepisami obowiązującymi do dnia 31 grudnia 2016 r. nie był objęty obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym, nie jest obowiązany do dnia 30 czerwca 2018 r. sporządzać krajowej deklaracji przy wprowadzaniu do obrotu lub udostępnianiu na rynku krajowym tego wyrobu budowlanego.

Rozporządzenie „zmieniające” Dz.U. 2018 poz. 1233 [4]
§ 14. Producent wyrobu budowlanego wymienionego w załączniku nr 1 do rozporządzenia, który zgodnie z przepisami obowiązującymi do dnia 31 grudnia 2016 r. nie był objęty obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym, nie jest obowiązany do dnia 30 czerwca 2019 r. sporządzać krajowej deklaracji przy wprowadzaniu do obrotu lub udostępnianiu na rynku krajowym tego wyrobu budowlanego.

Rozporządzenie „zmieniające” Dz.U. 2019 poz. 1176 [5]
§ 1. W rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. poz. 1966 oraz z 2018 r. poz. 1233) w § 14 wyrazy „30 czerwca 2019 r.” zastępuje się wyrazami „31 grudnia 2020 r.”.

Sądzę, że na miejscu będzie tu wyjaśnienie, dlaczego wystawienie KDWU dla komponentów wentylacyjnych z 36 grupy, jak np. wspomniane wcześniej kratki wentylacyjne czy przepustnice, jest takim dużym problemem i było już wielokrotnie odkładane. Przyczyna tkwi w fakcie, że wyroby te nie mają ustanowionych produktowych norm krajowych, natomiast każda deklaracja właściwości użytkowych (zarówno krajowa, jak i europejska) musi bazować na dokumencie odniesienia, jakim z reguły jest norma (krajowa – dla krajowej deklaracji lub europejska zharmonizowana – dla europejskiej deklaracji). W przypadku braku odpowiedniej normy produktowej konieczne jest uzyskanie alternatywnego dokumentu odniesienia czyli w tym wypadku Krajowej Oceny Technicznej (KOT). Proces uzyskiwania KOT często wiąże się z ogromnymi nakładami finansowymi oraz zabiera mnóstwo czasu, a co równie istotne, wymaga zaangażowania instytucji trzeciej (Jednostki Oceny Technicznej) do opracowania dokumentu oceny, mimo że dla urządzeń należących do 4 systemu oceny zgodności, do oceny i weryfikacji właściwości użytkowych wyrobu, nie przewiduje się uczestnictwa ani jednostek certyfikujących ani nawet laboratoriów badawczych.

Rozporządzenie „w sprawie sposobu deklarowania…” Dz.U. 2016 poz. 1966 [3]
§ 4. 6 W krajowym systemie 4:
1) działania producenta związane z oceną i weryfikacją, o której mowa w ust. 1, obejmują określenie typu wyrobu budowlanego, ocenę właściwości użytkowych wyrobu na podstawie badań, obliczeń, tabelarycznych wartości lub opisowej dokumentacji tego wyrobu oraz prowadzenie zakładowej kontroli produkcji;
2) jednostka certyfikująca lub laboratorium badawcze nie uczestniczą w ocenie i weryfikacji, o której mowa w ust. 1.

Tak więc problemem nie jest sam fakt konieczności wystawienia krajowej deklaracji, co brak norm krajowych, pociągający za sobą konieczność tworzenia krajowych ocen technicznych i to w olbrzymiej ilości.

Ostatnia, trzecia ścieżka postępowania została przewidziana dla producentów wyrobów, które zostały legalnie wprowadzone do obrotu w innym państwie Unii Europejskiej, oczywiście z wyłączeniem wyrobów objętych zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi (art.5.1)

Art. 5.3 Wyrób budowlany nieobjęty zakresem przedmiotowym zharmonizowanych specyfikacji technicznych (…) legalnie wprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim UE

Podstawową ideą wspólnego rynku unijnego jest zapewnienie swobodnego przepływu towarów między zrzeszonymi państwami. Przepływ towarów między krajami Unii nie może być ograniczany, dlatego wyrób może być udostępniany na rynku krajowym bez dodatkowych obostrzeń, jeśli został on legalnie wprowadzony do obrotu w jakimkolwiek innym kraju Wspólnoty Europejskiej. Realizację tego postulatu znajdujemy m.in. w artykule 5.3 ustawy o wyrobach budowlanych [2], w brzmieniu:

Ustawa o wyrobach budowlanych Dz.U. 2004 nr 92 poz. 881, tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 215) [2]
Art. 5.3
3. Wyrób budowlany nieobjęty zakresem przedmiotowym zharmonizowanych specyfikacji technicznych, o których mowa w art. 2 pkt 10 rozporządzenia Nr 305/2011, może być udostępniany na rynku krajowym, jeżeli został legalnie wprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz w Turcji, a jego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie podstawowych wymagań przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej.
Wraz z wyrobem budowlanym udostępnianym na rynku krajowym dostarcza się informacje o jego właściwościach użytkowych oznaczonych zgodnie z przepisami państwa, w którym wyrób budowlany został wprowadzony do obrotu, instrukcje stosowania, instrukcje obsługi oraz informacje dotyczące zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa, jakie ten wyrób stwarza podczas stosowania i użytkowania.

Oznacza to, że wyroby budowlane nieobjęte zharmonizowaną specyfikacją techniczną (normą zharmonizowaną lub EOT; art. 5.1), które zostały legalnie wprowadzone do obrotu w innym państwie UE mogą być udostępniane na rynku krajowym, bez konieczności wystawiania krajowej deklaracji właściwości użytkowych i bez znakowania znakiem B (postępowanie wg art. 5.2), natomiast wraz z wyrobem budowlanym należy dostarczyć informację o jego właściwościach użytkowych, oznaczonych zgodnie z przepisami kraju wprowadzenia do obrotu.
W celu wzmocnienia regulacji dotyczącej wzajemnego uznawania produktów i umożliwienia podmiotom gospodarczym prowadzenia swobodnego handlu i wymiany towarowej, Parlament Europejski wydał rozporządzenie 2019/515 „w sprawie wzajemnego uznawania towarów zgodnie z prawem wprowadzonych do obrotu w innym państwie członkowskim”, w którym znajduje się wzór dobrowolnego oświadczenia o legalnym wprowadzeniu do obrotu oraz miejsce na informację o przepisach dotyczących danego wyrobu obowiązujących w kraju wprowadzenia do obrotu.
Rozporządzenie podkreśla również fakt, że odmienność krajowych przepisów technicznych nie może być powodem do zakazu udostępnienia wyrobów między państwami Unii [4]
„…państwa członkowskie nie mogą zakazać sprzedaży na swoich terytoriach towarów, które zgodnie z prawem wprowadzono do obrotu w innym państwie członkowskim, nawet w przypadku, gdy towary te wyprodukowane zostały zgodnie z innymi przepisami technicznymi…”.
Zasada wzajemnego uznawania [6] została również przytoczona w rozporządzeniu dotyczącym „sposobu deklarowania właściwości użytkowych” [3], wyłączając takie wyroby z zakresu rozporządzenia, o czym wspomniałem już przy okazji omawiania tego dokumentu.
Na zakończenie warto dodać, że większość produktów europejskich – również tych wymienionych w grupie 36, załącznika 1 do rozporządzenia [3] – już od dawna badana jest w oparciu o wspólne, ogólnoeuropejskie normy, a ich właściwości użytkowe, mimo że nie są zapisane w postaci Krajowej Deklaracji Właściwości Użytkowych, to znajdują się w kartach technicznych tych urządzeń i określane są za pomocą tych samych poziomów czy klas co wyroby krajowe podlegające KDWU. Zatem użytkownik jest w stanie dokonać odpowiedniego porównania produktów i ich cech, mimo iż forma załączanych dokumentów jest nieco odmienna.

Bibliografia:
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 „ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych…”.
[2] Ustawa o wyrobach budowlanych (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 881, tekst jednolity Dz.U. 2020 poz. 215.
[3] Rozporządzenie „w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym” Dz.U. 2016 poz. 1966.
[4] Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie „w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym”.
[5] Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie „w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym”.
[6] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 2019/515 „w sprawie wzajemnego uznawania towarów zgodnie z prawem wprowadzonych do obrotu w innym państwie członkowskim oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 764/2008.
[7] Rozporządzenie „w sprawie krajowych ocen technicznych” Dz.U. 2016 poz. 1968.