Raport 2013: czym ogrzewamy i jak ocieplamy

W Polsce jest ponad 5 mln domów jednorodzinnych, w większości słabo ocieplonych bądź nieocieplonych wcale. Polacy ogrzewają je za pomocą przestarzałych i niskosprawnych kotłów węglowych, w których niejednokrotnie spalany jest węgiel najgorszej jakości. To właśnie ogrzewanie domów jest głównym źródłem zanieczyszczenia pyłem zawieszonym, wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi, metalami ciężkimi i dioksynami. W tegorocznym „Przeglądzie Efektywności Energetycznej” znajduje się raport z unikalnych w skali kraju badań analizujących wzorce korzystania z energii cieplnej i podejścia do termomodernizacji w domach jednorodzinnych. Badania[1] zostały przeprowadzone przez CEM Instytut Badania Rynku i Opinii Publicznej na zlecenie Instytutu Ekonomii Środowiska na reprezentatywnej próbie 500 dobranych losowo właścicieli domów jednorodzinnych.

Struktura źródeł ogrzewania – oszacowanie liczby budynków

Domy jednorodzinne dominują w zabudowie mieszkalnej nie tylko na terenach wiejskich, gdzie stanowią 97% wszystkich obiektów mieszkalnych, ale również w miastach, gdzie ich udział sięga 80%. W Polsce użytkowanych jest około 5 mln domów jednorodzinnych, które zamieszkiwane są przez ponad połowę obywateli kraju. Sektor ten rozwija się w dużym tempie – co roku w Polsce oddaje się do użytkowania około 70-80 tys. nowych domów jednorodzinnych. Ponad połowa wszystkich budynków wzniesiona została jednak w okresie realnego socjalizmu, a niemal co czwarty przed II wojną światową.

Źródła ciepła

Niemal 70% domów ogrzewanych jest kotłem lub piecem węglowym. W dalszych 11% domów jest to kominek, koza lub kocioł na drewno. 3% badanych deklaruje korzystanie z kotłów lub kominków na pelety albo inny rodzaj biomasy. 13,5% domów jednorodzinnych ogrzewanych jest za pomocą kotłów gazowych. W miastach odsetek budynków opalanych węglem jest nieco niższy (60%). Duży udział stanowią budynki ogrzewane kotłami gazowymi (26%), domów zasilanych z miejskich sieci ciepłowniczych – 3%. Na terenach wiejskich udział budynków ogrzewanych paliwami stałymi przekracza 90%. Pozostałe budynki ogrzewane są w większości kotłami gazowymi. Udział ogrzewania węglowego znacznie spada w domach jednorodzinnych wzniesionych po 2000 roku. Co czwarty budynek jednorodzinny wyposażony jest w kominek lub kozę na drewno. Ponad połowa spośród tych badanych, którzy używają kominków, deklaruje, że w sezonie grzewczym korzysta z nich codziennie lub prawie codziennie. Około 20% właścicieli domów jednorodzinnych z tej grupy wykorzystuje kominek sporadycznie. Wśród badanych, którzy nie mają kominka lub kozy, co dziesiąty nosi się z zamiarem zakupu tego typu urządzenia w ciągu najbliższych dwóch lat.

Źródła ciepłej wody  

W strukturze źródeł wykorzystywanych w domach jednorodzinnych również przeważają kotły i piece węglowe. Użytkowane są w tym celu w ponad połowie budynków. W co czwartym domu jednorodzinnym ciepła woda przygotowywana jest z wykorzystaniem kotłów gazowych, a w co dziesiątym bojlerów i podgrzewaczy elektrycznych. Dalsze 5% badanych deklaruje wykorzystanie instalacji solarnych. Rzadziej wskazywane są kotły na drewno i biomasę. W miastach struktura źródeł służących do przygotowywania ciepłej wody znacznie różni się od analogicznej struktury na terenach wiejskich. Kotły węglowe i kotły gazowe wykorzystywane są przez zbliżoną liczbę badanych (po 38%), znacznie mniejszy niż na wsiach jest też udział solarów i, co naturalne, część budynków korzysta z ciepłej wody sieciowej. Na terenach wiejskich dominują kotły węglowe, choć w prawie co piątym budynku jednorodzinnym korzysta się z kotłów gazowych. Udział domów, w których ciepła woda przygotowywana jest za pomocą solarów wynosi niemal 7%.

Charakterystyka wykorzystywanych kotłów węglowych  

Wśród kotłów węglowych zainstalowanych w domach jednorodzinnych zdecydowanie dominują kotły zasypowe (88%), charakteryzujące się bardzo wysoką emisją zanieczyszczeń pyłowych i niską sprawnością. W miastach odsetek tego typu kotłów jest nieco niższy, a udział kotłów retortowych sięga 17%. Na terenach wiejskich w kocioł retortowy wyposażony jest zaledwie co dziesiąty budynek ogrzewany węglem. Wśród kotłów węglowych przeważają urządzenia wiekowe. Udział stosunkowo nowych kotłów, do 3 lat, wynosi 25%. Dalsze 29% kotłów to już urządzenia w wieku 4 do 10 lat. Pozostałe 45% kotłów ma 10 lat i więcej. Średni wiek kotłów retortowych (8 lat) jest nieco wyższy niż zasypowych (12 lat).

Przegrody zewnętrzne                     

62% badanych wskazuje, że ich domy mają ocieplone ściany zewnętrzne. Wśród właścicieli domów wzniesionych przed wojną udział deklarujących ocieplenie ścian wynosi 51%, w latach 1989-2000 do 79%, po 2000 roku – 90%. W przypadku ocieplenia ścian dominującym materiałem izolacyjnym jest styropian (90%). Warstwa zastosowanego ocieplenia jest zazwyczaj cienka bądź bardzo cienka. Zaledwie w 16% ocieplonych budynków inwestorzy zastosowali warstwę przekraczającą 10 cm, a co piąty budynek ocieplony jest materiałem izolacyjnym, którego grubość nie przekracza 5 cm.

76% badanych deklaruje posiadanie w budynku ocieplonego stropu lub poddasza. Najczęściej wykorzystywany materiał izolacyjny stanowi wełna mineralna. Co trzeci badany z analizowanej grupy deklaruje zastosowanie warstwy o grubości 20 cm lub więcej. Jednocześnie w co piątym budynku warstwa ocieplenia nie przekracza 9 cm. Średnia grubość ocieplenia przegród dachowych wynosi 15 cm, a w najnowszych domach kształtuje się na poziomie 20 cm.

Okna z szybami zespolonymi stanowią już swoistego rodzaju standard. Wyposażenie domu w ten typ okien deklaruje bowiem ponad 90% badanych.

Komfort cieplny                    

Analiza odpowiedzi na pytania o przeciętną temperaturę panującą w budynku w okresie grzewczym oraz o temperaturę pożądaną wskazuje, że mieszkańcy domów jednorodzinnych generalnie są zadowoleni z komfortu cieplnego, jaki panuje w ich budynkach. Generalnie wartości dla temperatury aktualnej i pożądanej pokrywają się. Średnia deklarowana temperatura panująca w domach jednorodzinnych to 21oC, natomiast przeciętna pożądana nie jest wiele wyższa, gdyż przekracza aktualną o zaledwie 0,4^oC. W co siódmym budynku jednorodzinnym mieszkańcy rezygnują z ogrzewania części powierzchni mieszkalnej w sezonie grzewczym. W domach, w których wykorzystuje się tego typu rozwiązanie, przeciętnie ogrzewa się tylko 60% powierzchni użytkowej.

Potrzeby i plany w zakresie termodernizacji                     

Duża część badanych deklaruje, że ich domy wymagają inwestycji termorenowacyjnych. Odsetek respondentów planujących poszczególne działania na rzecz zmniejszenia zużycia energii jest jednak znacznie mniejszy. Niesłabnącym zainteresowaniem cieszą się kolektory słoneczne. Aż połowa właścicieli domów jednorodzinnych uznaje instalację tego typu urządzeń za przydatną, a 17% rozpatruje inwestycję w instalację solarną w perspektywie najbliższych dwóch lat. Zbliżona liczba badanych nosi się z zamiarem ocieplenia ścian. Wśród tej grupy można znaleźć również tych właścicieli domów, którzy wskazali, że ich budynki mają ocieplone ściany, jednak zwykle niewielką warstwą izolacji. W następnej kolejności wśród planów wymienia się ocieplenie stropu lub poddasza. Badani nieco rzadziej wskazują na plany w zakresie wymiany źródła, choć duża część z nich uważa, że warto byłoby podjąć takie działania. Badani dążą do wymiany obecnie użytkowanych źródeł głównie na nowocześniejsze kotły węglowe (z podajnikiem) oraz nowoczesne kotły gazowe.

Głównym źródłem środków na przedsięwzięcia termomodernizacyjne są własne zasoby finansowe. Spora grupę respondentów (19%) w realizacji inwestycji posiłkowała się kredytem, co dziesiąty badany wskazał dotację (głównie związane z montażem kolektorów słonecznych oraz wymianą pokrycia dachu).

Ponad połowa badanych twierdzi, że dostępne są dotacje na prace służące redukcji zużycia energii cieplnej w budynkach jednorodzinnych. Zdecydowana większość respondentów w tej grupie wskazuje na dotacje do instalacji kolektorów słonecznych. Co dziesiąty słyszał natomiast o współfinansowaniu wymiany źródeł na bardziej ekologiczne.

Każdego roku 140 tys. pozaklasowych kotłów trafia do polskich domów.

Zainteresowanie instrumentami finansowymi wspierającymi termorenowację                      

Jednym z celów badania było oszacowanie zainteresowania realizacją inwestycji termorenowacyjnych przy różnych poziomach dotacji ze strony państwa. Sprawdzono również, czy właściciele domów jednorodzinnych byliby skłonni finansować prace przygotowawcze do właściwej fazy prac termorenowacyjnych w postaci audytu energetycznego budynku. Przy założeniu, że koszt takiego audytu to 1000 zł, wyniki badania wskazują, że zainteresowanie skorzystaniem z tej usługi kształtuje się na poziomie 13%.