Mijają prawie 2 lata od momentu kiedy w Polsce stwierdzono pierwszy przypadek osoby, u której stwierdzono pozytywny wynik testu na COVID-19. Od tamtego czasu nie było dnia bez wzmianki o sytuacji w obiektach służby zdrowia. Przed każdą kolejna falą wszyscy się zastanawiali, jak to będzie i czy system ochrony zdrowia będzie na tyle wydolny, aby przyjąć wszystkich, którzy takiej specjalistycznej pomocy potrzebują. Byliśmy świadkami podejmowania decyzji o wydzielaniu istniejących lub tworzeniu nowych dużych powierzchni na tzw. tymczasowe szpitale covidowe. Abstrahując od codziennych zmagań na tym polu, przyjrzyjmy się bliżej stronie technicznej, a w szczególności instalacji centralnego ogrzewania i co może być w nich zamontowane.
Najważniejszym elementem instalacji c.o. w pomieszczeniu jest urządzenie grzewcze, którego najprostszym przedstawicielem jest grzejnik. Najbardziej rozpowszechniony grzejnik płytowy jest wykonany z blachy stalowej. Na rynku polskim mamy do czynienia z tzw. grzejnikiem higienicznym lub często nazywanym także szpitalnym. Czym on się różni od standardowych odpowiedników, które widzimy na co dzień w naszych domach, mieszkaniach? Ogólnie rzecz biorąc różnica tkwi w jego budowie – zwyczajowo składa się jedynie z samych płyt grzewczych i nie ma żadnych elementów konwekcyjnych pomiędzy płytami oraz żadnych osłon, zarówno bocznych, jak i górnej.
Praktycznie rzecz biorąc u wszystkich producentów oznaczane są one w sposób następujący: typ 10 (jedna płyta grzewcza), typ 20 (dwie płyty grzewcze), typ 30 (trzy płyty grzewcze).
Ale czy tylko takie i wyłącznie elementy grzewcze można stosować w budynkach opieki zdrowotnej? Co mówią przepisy i wytyczne na ten temat? Czy są jakieś alternatywy i możliwości zastosowania innych grzejników? Jakie muszą lub mogą być zamontowane?
Deklaracja Właściwości Użytkowych (Declaration of Performance)
Najważniejszym dokumentem dopuszczającym grzejniki do obrotu jako wyrób budowlany jest aktualnie Deklaracja Właściwości Użytkowych (DWU) z ang. Declaration of Performance (DoP). Jeszcze niedawno producenci posługiwali się jednym ogólnym dokumentem jedno- lub dwustronicowym obejmującym wszystkie modele danego wytwórcy.
Pobierz DWU jednego z producentów grzejników stalowych płytowych
Do niego można było otrzymać na wyraźną pisemną prośbę tzw. aneks do tejże deklaracji zawierający wykaz wszystkich rozmiarów wraz z poszczególnymi danymi technicznymi, jak: nazwa grzejnika, długość, wysokość, typ, maksymalna temperatura pracy i maksymalne ciśnienie, normalna moc cieplną dla Φ50 i Φ30 oraz współczynnik charakterystyki cieplnej, klasę odporności na ogień, szczelność i wytrzymałość pod ciśnieniem (poniżej do pobrania przykładowy wyciąg z aneksu).
Pobierz Przykładowy wyciąg z aneksu
Oczywiście wszystkie te dane musiały być identyczne z wartościami pokazywanymi na fizycznej etykiecie dołączanej do pojedynczego grzejnika. Aktualnie po modyfikacjach przepisów Unii Europejskiej i Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, do których zaliczają się grzejniki, a które zawierają wytyczne do tego, jak powinna wyglądać w szczegółach taka deklaracja, zaczęto stosować dokumenty zawierające niepowtarzalny kod wyrobu (poniżej po pobrania indywidualna DWU).
Pobierz Przykładowa indywidualna DWU
Przełożyło się to niestety na zwiększoną liczbę generowanych stron papieru, ponieważ pomimo tego że taka deklaracja zajmowała tylko jedną stronę z danymi, to jedynie dotyczyła konkretnego wymiaru, a w przypadku większej inwestycji opiewającej na kilkadziesiąt pozycji trzeba tworzyć oddzielną DWU do każdej z nich.
Atesty higieniczne
Bardzo często producenci przedstawiają dla swoich grzejników dodatkowe dokumenty potwierdzające posiadanie pewnych cech dających możliwość zastosowań szczególnych (np. dla obiektów służby zdrowia, przychodni lekarskich, gabinetów stomatologicznych itp.) w postaci atestów higienicznych. Jest to także traktowane jako dodatkowy argument w sprzedaży potwierdzający i poświadczający wybór dobrego produktu. Ale nikt nie zwraca uwagi, czy rzeczywiście taki atest jest obowiązkowy i konieczny. Przecież dokument to dokument. I tu kojarzy mi się pewna scena z filmu na pewno wszystkim znanego „Miś” S. Barei (no chyba, że nie młodemu pokoleniu, które nie pamięta, jak to było za czasach komuny), kiedy to syn odprowadzał swoją mamę na lotnisko i potrzebował biletu na wejście do budynku. Nie ważne, że bilet był nieważny, ale ważne, że na wejście był ważny. To samo dotyczy się atestów, które są obligatoryjne dla wyrobów w styczności z wodą przeznaczoną do spożycia przez ludzi (po pobrania wycinek pisma z Państwowego Zakładu Higieny).
Pobierz Wycinek pisma z Państwowego Zakładu Higieny
Pomimo tego warto przyjrzeć się historii takich atestów i w szczególności do zestawienia zawartych przepisów w rozporządzeniach np. ministra zdrowia. Przegląd atestów na przestrzeni ostatnich lat pokazuje, jak się takie informacje przedstawiały, czego dotyczyły i jak się diametralnie od siebie różniły. Możemy stwierdzić, że zawierały informacje dotyczące:
- Wysokości grzejnika. Maksymalna dopuszczalna wysokość objętych atestami grzejników to 60 cm lub 65 cm (czyli grzejniki o wysokości np. 75 cm lub 90 cm nie są w ten sposób dopuszczone do tego rodzaju zastosowań).
- Odległości między płytami. Jeden z producentów ma zapis, że odległość między płytami grzewczymi nie może być mniejsza niż 6 cm, podczas gdy inni producenci takich ograniczeń nie mają.
- Możliwości stosowania. Różnią się także zapisy dotyczące przeznaczenia stosowania grzejników. Niektórzy wytwórcy mają wyszczególnione skrupulatnie do jakich budynków są one przeznaczone, natomiast pozostali mają to opisane w sposób ogólnikowy – bez podawania nawet typów i rodzaju obiektów.
- Typ grzejnika. Część producentów posiada atest na grzejniki higieniczne tylko typu 10 i 20, podczas gdzie pozostali posiadają atest oprócz typu 10, 20, a także na typ 30.
- Odległości montażowych. Różnice występują także w zapisach dotyczących odległości montażowych od podłogi i od spodu parapetu.
- Systemów zamocowań. Czasami są zapisy dotyczące wymagań odpowiednich systemów zamocowań.
- Innych ograniczeń. Niektóre atesty są bez żadnych ograniczeń, bez wypisywania nawet typów grzejnika – zawierają same nazwy grzejnika. Nie ma w nich ograniczeń co do wysokości, odległości między płytami oraz odległości montażowych itp.
Oczywiście większość z nich uległa już przedawnieniu z uwagi na wygaśnięcie 5-letniego terminu ważności takiego dokumentu. Z czego zatem wynikają tak znaczące, z punktu widzenia możliwości zastosowania, różnice pomiędzy zapisami zawartymi w poszczególnych atestach higienicznych na grzejniki płytowe przeznaczone do montażu w obiektach opieki zdrowotnej?
Odpowiedź po części jest bardzo prosta, jeśli spojrzymy na kolejne zestawienie przepisów zawartych w rozporządzeniach ministra zdrowia na przestrzeni poprzednich lat.
I. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 21.09.1992 roku (Dz.U. Nr 74 Poz. 366) (nieobowiązujące)
Rozdział V – Wymagania dotyczące instalacji
4. Grzejniki powinny być zainstalowane nie niżej niż 12 cm od podłogi i nie bliżej niż 6 cm od lica ściany wykończonej, a w pomieszczeniach o podwyższonej aseptyce (np. sale zabiegowe, boksy jałowe, przygotowalnie płynów infuzyjnych, centralna sterylizatornia, sale pooparzeniowe itp.)
– minimum 10 cm od lica ściany wykończonej. Grzejniki powinny być gładkie, łatwe do czyszczenia. Nie dopuszcza się instalowania grzejników z rur ożebrowanych oraz ogrzewania podłogowego i sufitowego.
II. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 22.06.2005 roku (Dz.U. Nr 116 Poz. 985) (nieobowiązujące)
Rozdział VI – Wymagania dotyczące instalacji
§65
- Grzejniki powinny być mocowane do ściany nie niżej niż 0,1 m od podłogi i nie bliżej niż 0,1 m od lica ściany wykończonej. W zakładach opieki zdrowotnej wpisanych do rejestru zakładów opieki zdrowotnej przed wejściem w życie niniejszego rozporządzenia dopuszcza się, z wyjątkiem pomieszczeń o podwyższonej aseptyce, zainstalowanie grzejników nie bliżej niż 0,06 m od lica ściany wykończonej.
- Grzejniki powinny być gładkie, umożliwiające ich mycie i utrzymanie w czystości.
- Nie dopuszcza się ogrzewania sufitowego oraz instalowania grzejników z rur ożebrowanych, z wyjątkiem pomieszczeń technicznych.
III. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 10.11.2006 roku (Dz.U. Nr 213 Poz. 1568) (nieobowiązujące)
Rozdział VI – Wymagania dotyczące instalacji
§47 Instalacja grzejnika powinna umożliwiać utrzymanie w czystości grzejnika, ściany i podłogi.
IV. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2.02.2011 roku (Dz.U. Nr 31 Poz. 158)
Rozdział VI – Wymagania dotyczące instalacji
Brak jakichkolwiek zapisów na temat instalowania grzejników!
V. Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 26.06.2012 roku (Dz.U. Poz. 739 z roku 2012)
Rozdział VI – Wymagania dotyczące instalacji
Brak jakichkolwiek zapisów na temat instalowania grzejników!
Grzejniki higieniczne – wymagania stan obecny
Na dzień dzisiejszy tak naprawdę nie ma żadnych przepisów w rozporządzeniach, które mówiłyby, jakie konkretne grzejniki można zastosować w szpitalach, przychodniach i innych obiektach służby zdrowia. Przy braku wytycznych można powiedzieć, że jeśli coś nie jest jednoznacznie zabronione lub jasno napisane, to jest dopuszczone do stosowania. Tak samo można stwierdzić w naszym rozpatrywanym przypadku, że nie tylko grzejniki tzw. higieniczne mają zastosowanie, a także możliwość montażu mają standardowe grzejniki płytowe, które są wyposażone w elementy konwekcyjne oraz osłony boczne i grill. Może na to wskazywać atest higieniczny jednego z producentów. Są w nim jasno wyszczególnione modele typowych grzejników z konwektorem do stosowania w obiektach służby zdrowia. Należy przy tym zwrócić uwagę, że każdy grzejnik można spokojnie wyczyścić za pomocą np. miękkich miotełek z długą rączką bez jakiegokolwiek użycia chemicznych środków czyszczących. Taka substancja mogłaby spowodować naruszenie struktury powłoki lakierniczej i jej uszkodzenie. Dlatego najlepiej używać jest do tej operacji jedynie wody.
Jak wyglądają takie zamontowane grzejniki w wersji higienicznej można zobaczyć na załączonych zdjęciach w jednym z pomieszczeń nocnej pomocy lekarskiej. Jeśli przyjrzymy się bliżej, to zobaczymy, że niektóre zawieszenia w ogóle nie dotykają krawędzi grzejnika lub górne części są całkowicie usunięte. Rozsądnym by było, gdyby można było stosować grzejniki bardziej przylegające do ściany. Taka spora odległość sięgająca 10 cm naraża ten grzejnik na uszkodzenia, a w przypadku warunków codziennych ułatwia oberwanie w przypadku opierania się o niego przez pacjentów.
Zmiany w przepisach prawnych nie pociągały za sobą zmian idących w życiu codziennym i w procesie budowlanym. Dalej uczestnicy procesu opierają się na swoich przyzwyczajeniach i wymagają dokumentów, które nie są obowiązkowe. Wykonawcy instalacji montują grzejniki według starych zasad sprzed kilku lat, aby nie mieć kłopotów w momencie odbioru instalacji przez inspektora budowy lub inne osoby z urzędów państwowych. Inspektorzy wymagają wykonywania instalacji także wg starych wymogów, ponieważ nie ma do chwili obecnej jasno zapisanych regulacji prawnych, w których zawarte byłyby takie przepisy.