21 czerwca 2023 r. w przestronnych salach konferencyjnych hotelu Metropolo Krakow by Golden Tulip w Krakowie odbył się XI Kongres PORT PC „Pompy ciepła w energetyce prosumenckiej”. W wydarzeniu, zorganizowanym tym razem wyłącznie w formule stacjonarnej, uczestniczyło ponad 220 osób z całej Polski. Z uwagi na szeroki zakres aktualnych i ważnych dla branży tematów, część sesji poprowadzono równolegle. Realizacja planu REPowerEU, który w maju ub.r. ogłosiła Komisja Europejska, wymaga zainstalowania w najbliższych latach ogromnej liczby dodatkowych pomp ciepła w krajach UE: do 2027 r. – 10 mln, a do 2030 r. – kolejnych 30 mln, nie licząc pomp ciepła na wymianę. Łącznie z 20 mln obecnie funkcjonujących urządzeń powinno to dać w 2030 r. aż 60 mln zainstalowanych pomp ciepła. To ogrom wyzwań, ale i wyjątkowa szansa także dla polskich przedsiębiorców.
Ważne wydarzenie nie tylko dla polskiej branży pomp ciepła
W tegorocznym kongresie PORT PC wzięło udział wielu znamienitych gości. Podczas inauguracji i pierwszej sesji tematycznej, oprócz gospodarza, Pawła Lachmana, prezesa zarządu PORT PC, uczestników powitali:
• Laura Cozzi, dyrektor w Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA),
• Tomasz Mieczkowski, ekspert z Ministerstwa Klimatu i Środowiska, w imieniu Piotra Dziadzio, podsekretarza stanu w ministerstwie, Głównego Geologa Kraju i Pełnomocnika Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa,
• Paweł Mirowski, wiceprezes zarządu NFOŚiGW i pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. programu Czyste Powietrze i efektywności energetycznej budynków,
• Jan Rosenow, dyrektor Regulatory Assistance Project (RAP), a także zeszłoroczny laureat wyróżnienia PORT PC,
• Marek Miara, wieloletni pracownik Instytutu Fraunhofera ISE.
W kolejnych sesjach można było zapoznać się z prezentacjami:
• Wojciecha Racięckiego, dyrektora działu rozwoju innowacyjnych metod zarządzania programami w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju NCBiR),
• Moniki Morawieckiej, senior advisor w Regulatory Assistance Project (RAP),
• Piotra Narowskiego z Politechniki Warszawskiej, w którego imieniu wystąpił Jerzy Kwiatkowski,
• a także ekspertów PORT PC: Małgorzaty Smuczyńskiej, Jakuba Koczorowskiego, Adolfa Mirowskiego, Roberta Kałużnego, Jarosława Ozimka,
• oraz przedstawicieli mediów branżowych: Waldemara Jońca, red. naczelnego Rynku Instalacyjnego i Grzegorza Burka, red. naczelnego Globenergii.
Laureatem tegorocznego wyróżnienia PORT PC został Piotr Woźny, który m.in. pełnił funkcje podsekretarza stanu w Ministerstwie Cyfryzacji, a następnie podsekretarza stanu w Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii oraz wiceprezesa i prezesa NFOŚiGW. Zarząd PORT PC docenił jego wkład w poprawę jakości powietrza w Polsce, a także w rozwój energetyki prosumenckiej.
Szanse i wyzwania rynku pomp ciepła
Laura Cozzi z IEA zaprezentowała raport specjalny IEA „Przyszłość pomp ciepła”, wydany z serii „World Energy Outlook”, podkreślając, że urządzenia te są obecnie istotną częścią nowej światowej gospodarki energetycznej, której epicentrum w zeszłym roku stała się Europa. Oprócz zahamowania zmian klimatycznych, priorytetem jest dziś bezpieczeństwo energetyczne, dlatego tak ważna jest realizacja celów planu REPowerEU.
Do 2025 r. pozwoli to zaoszczędzić UE około 7 mld m3 gazu ziemnego. Laura Cozzi doceniła przy tym niezwykły rozmach rozwoju polskiego rynku pomp ciepła w ub.r. (podwojenie sprzedaży) oraz wsparcie, jakie oferują inwestorom krajowe programy dotacyjne.
Raport IEA powstał na podstawie kompleksowego, globalnego badania, które obejmowało obecny stan wykorzystania pomp ciepła oraz ich przyszłą rolę w systemach energetycznych na świecie. Przedstawia on konkretne dane, jeśli chodzi o potencjał rozwoju tej technologii i wynikające z tego korzyści, ale także wskazuje na utrudnienia w jej upowszechnieniu. Kluczowe bariery, według badań, dotyczą m.in. możliwości pokrycia przez konsumentów kosztów zakupu i instalacji pomp ciepła, a także opłacalności inwestycji, zwłaszcza przy braku odpowiednich taryf energetycznych, zwiększających konkurencyjność eksploatacji pomp ciepła względem paliw kopalnych.
Upowszechnienie pomp ciepła to ogromna szansa dla wzmocnienia przemysłu „czystej” energii w krajach Europy. Dziś w większości jest on zlokalizowany w Chinach, jednak za wyjątkiem… pomp ciepła. Najnowsza analiza w raporcie IEA pokazuje, że przy obecnie planowanych działaniach, do 2030 r. kraje europejskie będą miały bardzo podobny udział w globalnej produkcji pomp ciepła jak Chiny. Aktualnie w Europie IEA monitoruje już inwestycje w tym zakresie na kwotę ponad 4 mld euro. Wiele nowych inwestycji przyciąga również Polska.
Nawiązując do zaprezentowanego raportu, Tomasz Mieczkowski z Ministerstwa Klimatu i Środowiska mówił m.in. o inicjatywach podjętych przez polski rząd w ramach nowej polityki energetyczno-klimatycznej, w tym o opracowaniu „Wieloletniego Programu Rozwoju Wykorzystania Zasobów Geotermalnych w Polsce”. Paweł Mirowski zaprezentował natomiast najnowsze informacje o realizacji programów priorytetowych NFOŚiGW oferujących wsparcie inwestycjom w pompy ciepła − Czyste Powietrze, Mój Pąd 5.0 czy Moje Ciepło, zapowiadając jednocześnie możliwą modyfikację tego ostatniego programu. Obecnie są w tej sprawie prowadzone rozmowy z KE.
Paweł Lachman, prezes PORT PC, potwierdził, że w Polsce już siedmiu inwestorów z zagranicy i Polski buduje nowoczesne, duże fabryki pomp ciepła, a w najbliższym czasie będzie ich prawdopodobnie 10. W krótkim czasie, bo na przełomie 2025 i 2026 r. można się spodziewać, że wielkość produkcji pomp ciepła w naszym kraju sięgnie 1 mln urządzeń. Jest to też znaczna szansa dla produkcji komponentów.
Wspomniał również o niedawno wystosowanym przez branżę liście otwartym do Premiera Mateusza Morawieckiego, w którym został zawarty apel o jak najszybsze podpisanie przez polski rząd porozumienia sektorowego z producentami urządzeń grzewczych OZE, a także o realizację 10 kluczowych postulatów.
Paweł Lachman przedstawił kolejną ważną inicjatywę, tym razem dotyczącą wykorzystania na rzecz polskich firm nowych, tymczasowych regulacji UE, obowiązujących już od ponad 3 miesięcy. Zaapelował do przedstawicieli firm produkcyjnych zgromadzonych na kongresie o jak najszybsze połączenie wysiłków w tej sprawie.
Regulacje te umożliwiają udzielanie bezprecedensowej pomocy publicznej (w postaci wysokich ulg podatkowych, ale też bezpośrednich dotacji) firmom inwestującym w poszczególnych krajach UE m.in. w produkcję urządzeń i sprzętu strategicznego, tj. baterii, paneli słonecznych, turbin wiatrowych, pomp ciepła i elektrolizerów, a także produkcję kluczowych komponentów do tych urządzeń. Z tych możliwości korzystają już rządy Niemiec i Francji.
Marek Miara z Fraunhofer ISE opisał inspirujące doświadczenia z „rewolucji” na rynku pomp ciepła w Niemczech. Rząd tego kraju, działając w porozumieniu z branżą producentów urządzeń grzewczych, ale też branżą energetyczną i gminami, wprowadza w życie ambitne plany w zakresie upowszechnienia tej technologii i odejścia od sprzedaży kotłów gazowych mimo, że przez wiele ostatnich lat niemiecki rynek kotłów gazowych był najsilniejszy w Europie. Obecnie w Niemczech planuje się zainstalowanie do 2030 r. aż 6 mln pomp ciepła. Efekty tych działań już są widoczne.
Świetnym dopełnieniem sesji była prezentacja Jana Rosenowa, który w niespełna 10 minut rozprawił się z 20 mitami na temat pomp ciepła, często rozpowszechnianymi w mediach i pokutującymi w świadomości społecznej. Dziś pod względem informacyjnym tworzymy tzw. globalną wioskę, wiele tych mitów powtarza się więc i w Polsce, i w Europie.
Spójna polityka i pokonywanie barier upowszechnienia technologii
Podczas kongresu zostały omówione m.in. zmiany w dyrektywie EPDB dotyczącej efektywności energetycznej budynków, a także wyzwania, jakie stawiają one przed branżą.
Zaprezentowano także dokument zawierający kluczowe informacje o nowelizacji rozporządzenia ws. Ekoprojektu dla urządzeń do ogrzewania pomieszczeń, które prawdopodobnie wejdzie w życie od 1 września 2029 r. Nie wprowadza on wyraźnego zakazu stosowania samodzielnych kotłów na paliwa kopalne, zaostrza jednak minimalne wymagania dotyczące sprawności, podnosząc próg efektywności do 115%. Najmniej efektywne urządzenia zostaną wycofane ze sprzedaży, co obejmuje samodzielne kotły na paliwa kopalne (np. kondensacyjne kotły gazowe i olejowe), a także bezpośrednie elektryczne urządzenia grzewcze. Nadal będzie można natomiast instalować kotły na gaz ziemny w układach hybrydowych pomp ciepła lub z urządzeniami zasilanymi energią słoneczną. Będzie można też oczywiście użytkować już zainstalowane samodzielne kotły.
Interesującą prezentację, opartą na raporcie „Zestaw narzędzi do wdrożenia pomp ciepła globalnie i na masową skalę” przygotowanym przez europejski think-tank RAP, przedstawiła Monika Morawiecka z RAP. Wskazała w niej, jak powinno się konstruować spójną politykę dla pomp ciepła na poziomie krajowym, a także, co w tej kwestii warto poprawić w Polsce.
Pilną sprawą w niemal wszystkich krajach UE jest odpowiednie opodatkowanie cen nośników energii wykorzystywanych w gospodarstwach domowych, a konkretnie − odciążenie energii elektrycznej kosztem paliw kopalnych. Obecne proporcje są ewidentnie niekorzystne dla energii elektrycznej, ponieważ wartość podatków i opłat zawartych w jej cenie jest wielokrotnie wyższa niż wartość podatków i opłat np. w cenie gazu. Przykładowo, jak pokazują dane Eurostat z 2021 r. (rys.), w Polsce proporcja ta wynosiła średnio 9:1 (9 eurocentów w cenie energii do 1 eurocenta w cenie gazu), w Czechach 7:1, we Francji 11:2, a w Niemczech 19:2.
Sposobem na pokonanie z kolei barier związanych z kosztami zakupu i instalacji pomp ciepła, oprócz stosowania systemu dotacji lub pożyczek, jest wykorzystanie jednego z modeli biznesowych „ciepło jako usługa”. Właściciel domu nie ponosi wówczas kosztów początkowych. Może otrzymać urządzenie w leasing lub tzw. efektywny leasing czy też zawrzeć umowę z dostawcą energii, gdzie albo moc cieplna, albo ciepło są traktowane jako usługa.
W ocenie RAP, najsłabsze elementy polskiej polityki w zakresie pomp ciepła to obszar koordynacji i komunikacji, np. brak wyraźnego umiejscowienia pomp ciepła w polityce energetycznej, a także obszar ekonomii i instrumentów rynkowych, szczególnie koszty emisji CO2 czy opodatkowanie cen nośników energii.
Dużym wsparciem w przygotowaniu strategii służących szybkiemu wdrażaniu pomp ciepła niewątpliwie jest najnowsze, udostępnione w połowie czerwca br. opracowanie EHPA – „Unijny akcelerator pomp ciepła”.
Jak powinny ewoluować krajowe programy wsparcia?
PORT PC przewiduje w II kw. 2023 r. spadek sprzedaży pomp ciepła typu powietrze-woda oraz mniejszy niż w I kw. 2023 r. wzrost sprzedaży gruntowych pomp ciepła.
Dotychczasowa pozycja Polski jako lidera wzrostu sprzedaży pomp ciepła w Europie jest obecnie mocno zagrożona. Aby poprawić sytuację, potrzebne jest m.in. pilne wprowadzenie specjalnych taryf elektrycznych dla użytkowników pomp ciepła. W kontekście rozwoju rynku warto też podjąć dyskusję o wprowadzeniu zmian w programach wsparcia pomp ciepła w Polsce: Czyste Powietrze, Moje Ciepło i Mój Prąd.
W imieniu branży, Paweł Lachman przedstawił kilka rekomendacji zmian kryteriów przyznawania dofinansowania w tych programach − jako tezy do szerszej dyskusji. Dotyczą one:
• zaostrzenia wymogów w zakresie głośności pomp ciepła (mocy akustycznej jednostek zewnętrznych), dopuszczalne wartości powinny się znaleźć poniżej tych wynikających z wymogów Ekoprojektu;
• przyznania dodatkowego dofinasowania (np. w ujęciu procentowym) za naturalny czynnik chłodniczy w pompie ciepła lub gdy wartość GWP czynnika jest mniejsza niż 150, ewentualnie zgodna z wymogami taksonomii (GWP<750);
• zapowiedzi końca dofinansowania do pomp ciepła o niskich klasach energetycznych (A+);
• zapowiedzi końca dofinansowania w 2025 r. samodzielnych urządzeń na paliwa kopalne (w programie Czyste Powietrze).
Szersze odniesienie do tematu programów wsparcia dla technologii pomp ciepła w budownictwie mieszkaniowym można było znaleźć w prezentacji Małgorzaty Smuczyńskiej z PORT PC, która przedstawiła zestawienie takich programów w krajach UE na podstawie raportu EHPA „Subsidies for residential heat pumps in Europe”. Z kolei Wojciech Racięcki omówił dedykowany przedsiębiorcom nowy program wsparcia badań i rozwoju dla pomp ciepła realizowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Premiera nowych wartości obliczeniowej temperatury zewnętrznej
Podczas XI Kongresu PORT PC miała miejsce zapowiadana wcześniej premiera nowych wartości obliczeniowej temperatury zewnętrznej dla ogrzewania i chłodzenia budynków oraz nowych map stref klimatycznych Polski dla zimy i lata. To efekt trwających ponad rok prac, które prowadził wybitny specjalista dr inż. Piotr Narowski z Politechniki Warszawskiej w ramach projektu zainicjowanego i sfinansowanego przez trzy podmioty: PORT PC, SPIUG oaz firmę KAN.
Podstawą zmian były dane meteorologiczne zmierzone w latach 1991-2020, a więc obejmujące okres aż 30 lat. Nowe wartości parametrów zostały obliczone na podstawie sześciu części normy PN-EN ISO 15927 Cieplno-wilgotnościowe właściwości użytkowe budynków – Obliczanie i prezentacja danych klimatycznych. Badania wykazały istotny wzrost wartości temperatury obliczeniowej dla zimy aż dla 56 analizowanych stacji meteorologicznych z obszaru Polski. Zmiany tych wartości spowodują spadek mocy obliczeniowej urządzeń i systemów ogrzewania średnio o około 13%.
Wnioskiem z prac jest konieczność aktualizacji warunków technicznych i załącznika krajowego do normy PN-EN 12831 lub opracowanie nowych norm w celu wprowadzenia nowych parametrów obliczeniowych do metod obliczania zapotrzebowania na moc dla systemów ogrzewania, chłodzenia wentylacji i klimatyzacji budynków.
Energetyka prosumencka – co realnie można zyskać?
Dziś dla wielu inwestorów ważnym kryterium przy wyborze sposobu zaopatrzenia budynku w energię jest nie tylko możliwość zminimalizowania kosztów eksploatacji, ale też uzyskanie możliwie dużej niezależności energetycznej.
To skłania ich do sięgania po nowoczesne technologie i kompleksowe rozwiązania – pompy ciepła, fotowoltaikę i magazyny energii − traktowane jako inwestycja na przyszłość, a także rozsądny wkład w tworzenie systemu energetycznego przyszłości, który będzie zdecentralizowany i dwukierunkowy. Jakie wymierne efekty można wówczas osiągnąć? Odpowiedzi na to pytanie dostarczyły prezentacje poprowadzone przez Pawła Lachmana, Adolfa Mirowskiego i Waldemara Jońca w ramach sesji „Budynki jednorodzinne z pompami ciepła i fotowoltaiką w Polsce”.
Dobrą podstawą do głębszej analizy był raport „Solar Powers Heat 2023”, wydany przez SolarPower Europe. Zawiera on wyniki kompleksowego badania korzyści z inwestycji w fotowoltaikę (jako uzupełnienie kotła gazowego) albo wymiany kotła na pompę ciepła lub układ łączący pompę ciepła i fotowoltaikę − w porównaniu z ogrzewaniem realizowanym przez sam kocioł gazowy. Jako magazyn energii zastosowany jest bufor ciepła. Badanie objęło trzy europejskie kraje, Niemcy, Hiszpanię i Włochy, o zróżnicowanych uwarunkowaniach, jednak wszystkie mocno uzależnione od ogrzewania gazowego w budynkach. W raporcie oceniono m.in., na ile rozwiązania te pomagają w obniżaniu kosztów zaopatrzenia budynków w ciepło i energię oraz jaki jest czas zwrotu inwestycji zależnie od scenariusza cenowego.
Istotnych argumentów za energetyką prosumencką realizowaną w postaci kompleksowych układów dostarczają także wyniki własnych analiz PORT PC w zakresie poziomu samowystarczalności energetycznej (autarkii) domu jednorodzinnego w Polsce, które przedstawiono w kolejnej prezentacji. Obliczenia wykonano dla domu o powierzchni 150 m2, zamieszkiwanego przez 4 osoby, który jest wyposażony w pompę ciepła, instalację fotowoltaiczną i ew. dodatkowo – magazyn energii elektrycznej. Uwzględniono przy tym różny standard energetyczny budynku (EU = 60, 30 lub 15 kWh/(m2·rok)), a także różną moc instalacji fotowoltaicznej (5; 7,5 oraz 10 kWp) oraz pojemność akumulatora (5, 10, 15, 20 kWh).
Najwyższy poziom samowystarczalności energetycznej − aż 72%, uzyskał budynek o najlepszym z analizowanych standardzie energetycznym, w którym moc instalacji PV sięga 10 kWp, pojemność akumulatora wynosi 20 kWh i dodatkowo wykorzystywany jest inteligentny system sterowania i monitorowania energii. To ponad dwukrotnie lepszy wynik niż dla budynku „tylko” z pompą ciepła i fotowoltaiką, bez akumulatora, gdzie poziom autarkii kształtował się w zakresie 26-35%, zależnie od standardu energetycznego domu oraz mocy instalacji fotowoltaicznej.
Wspomniane w informacji prasowej raporty oraz prezentacje dostępne są na stronie wydarzenia: https://portpc.pl/materialy-2023/
