W czwartek 17 października 2024 r., Komisja Europejska opublikowała pierwsze wytyczne dotyczące dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) doprecyzowujące wymóg wynikający z art. 17 ust. 15 dotyczący zaprzestania, najpóźniej od 1 stycznia 2025 r., wszelkiego wsparcia finansowego dla „instalacji nowych wolno stojących kotłów zasilanych paliwami kopalnymi”. Do dofinansowań będą się jednak kwalifikować systemy hybrydowe łączące kotły na paliwa kopalne z odnawialnymi źródłami energii − np. pompami ciepła czy panelami solarnymi, jednak pod warunkiem, że energia z OZE ma w nich znaczący udział i nie będą one blokować dalszej transformacji. Na polskim rynku działa kilka silnych organizacji/stowarzyszeń zrzeszających uczestników rynku grzewczego. Często do organizacji tych należą ci sami producenci, czy dystrybutorzy oferujący zarówno pompy ciepła, jak i kotły gazowe. Jednak podejście tych organizacji do wytycznych unijnych, a tym samym zmian na rynku instalacji grzewczych i szybkości tych zmian jest różne. Poniżej prezentujemy stanowiska dwóch organizacji PORT PC i SPIUG i zachęcamy do zapoznania się z nimi.
PORT PC za szybkim wycofywaniem dofinansowania
Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła z zadowoleniem przyjmuje publikację wytycznych Komisji Europejskiej, które precyzyjnie określają zasady finansowania instalacji grzewczych w państwach członkowskich. Wytyczne te, opublikowane w ramach interpretacji przepisów dyrektywy EPBD (Energy Performance of Buildings Directive), są bardzo ważnym dokumentem, który powinien usprawnić i przyspieszyć proces dekarbonizacji sektora grzewczego w Unii Europejskiej.
Dlaczego wytyczne KE są nam potrzebne?
Komisja Europejska wydała ten dokument, aby zapewnić, że państwa członkowskie będą stosować spójne podejście do wspierania systemów OZE. Wytyczne dokładnie wskazują, które technologie grzewcze mogą być wspierane finansowo – w ramach unijnych programów wsparcia, a które nie powinny już korzystać z publicznych dofinansowań i ostatecznie należy je wycofać z rynku, aby do 2050 roku osiągnąć neutralność klimatyczną w UE. Kluczowe jest zatem ustanowienie jasnych kryteriów finansowania, co zwiększy efektywność zarządzania funduszami publicznymi oraz pozwoli branży instalacyjnej lepiej dostosować się do nadchodzących zmian technologicznych.
Celem wytycznych jest zapobieganie efektowi „lock-in” technologii paliw kopalnych, czyli długotrwałemu uzależnieniu od takich technologii, które mogą blokować pełną transformację energetyczną. Systemy hybrydowe, które zgodnie z wytycznymi są dopuszczone do dofinansowań, mają być traktowane jako rozwiązanie przejściowe, umożliwiające rozwój technologii w pełni opartych na OZE.
Warto zaznaczyć, że główną ideą wytycznych KE jest zapobieganie dalszemu wspieraniu technologii paliw kopalnych, które mogłyby blokować pełne przejście na technologie OZE.
Kluczowe punkty wytycznych
• Koniec wsparcia dla kotłów na paliwa kopalne. Wytyczne KE odnoszą się do samodzielnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi, takimi jak gaz, węgiel czy olej opałowy, wskazując, że zgodnie z artykułem 17(15) dyrektywy EPBD, od stycznia 2025 r. zostaje wycofane dla nich wsparcie finansowe. Oznacza to, że kotły spalające nieodnawialne źródła energii nie będą kwalifikować się do dofinansowań, chyba że będą ściśle zintegrowane z odnawialnymi źródłami energii (np. w hybrydowych systemach grzewczych).
• Wymóg natychmiastowego korzystania z odnawialnych źródeł energii. Aby kocioł mógł być uznany za spełniający wymogi unijnych programów wsparcia finansowego, już od momentu instalacji musi on działać na paliwach odnawialnych, takich jak biogaz czy zielony wodór (H₂). Kotły gazowe podłączone do sieci będą mogły otrzymać wsparcie finansowe tylko wtedy, gdy sieć gazowa w większości będzie transportować paliwa odnawialne.
• Systemy hybrydowe. Systemy hybrydowe, które łączą kotły na paliwa kopalne z odnawialnymi źródłami energii (np. pompami ciepła, panelami solarnymi), mogą otrzymać wsparcie finansowe, o ile znacząca część energii pochodzi z OZE. Państwa członkowskie są zobowiązane określić, co oznacza „znaczący udział” OZE, tak aby zapewnić zgodność systemów z celami klimatycznymi UE. W wielu krajach, takich jak Niemcy, Francja, Austria czy Włochy, w programach dofinansowań do systemów grzewczych już teraz są stawiane wymogi, że systemy hybrydowe muszą wykorzystywać co najmniej 55-65% energii z odnawialnych źródeł. Tylko wtedy instalacje te mogą kwalifikować się do pełnego wsparcia finansowego, co ma na celu wspieranie transformacji energetycznej i redukcji emisji CO2.
• Proporcjonalne wsparcie finansowe. Zgodnie z wytycznymi KE, dofinansowanie do systemów hybrydowych powinno być proporcjonalne do stopnia, w jakim korzystają one z odnawialnych źródeł energii. Instalacje w pełni oparte na OZE mają być preferowane, natomiast systemy korzystające częściowo z OZE powinny otrzymywać mniejsze wsparcie.
• Dwie istotnie liczne klasy energetyczne. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej o etykietowaniu z 2017 r., dofinansowanie do urządzeń grzewczych powinno się opierać o dwie najwyższe i istotnie liczne klasy energetyczne lub wyższe, co z założenia wyklucza ze wsparcia finansowego samodzielne kotły na paliwa kopalne.
Jak wytyczne mogą przełożyć się na program Czyste Powietrze?
Zakończenie dofinansowań do samodzielnych kotłów na paliwa kopalne od stycznia 2025 r. dotyczy nowych programów wsparcia, a nie tych już istniejących jak Czyste Powietrze. Tym niemniej NFOŚiGW przekazał już informacje, że planuje w przyszłym roku odejść od dofinansowywania samodzielnych kotłów na paliwa kopalne także w Czystym Powietrzu. Można się jednak spodziewać, że w programie zostanie w to miejsce przyjęta znaczna część zasad przedstawionych w wytycznych Komisji Europejskiej. Dotyczy to w szczególności wsparcia dla systemów hybrydowych, łączących kotły na paliwa kopalne z odnawialnymi źródłami energii (np. pompami ciepła, panelami solarnymi), czy też wymogu natychmiastowego i większościowego korzystania z odnawialnych źródeł energii w kotłach na gazy odnawialne.
Warto również zwrócić uwagę, że nowe wytyczne KE wskazują, że dofinansowania do kotłów na biomasę należy analizować zwłaszcza pod kątem ich wpływu na wymogi dwóch istotnych aktów prawnych:
• europejskich norm związanych z jakością powietrza podanych w dyrektywie o jakości powietrza, które będą znacząco zaostrzane od 2030 r.,
• przepisów znowelizowanej dyrektywy LULUCF z 2023 r., związanych z pochłanianiem emisji dwutlenku węgla ze spalania biomasy przez lasy, gleby, łąki – w tym zakresie trzeba dążyć do zapewnienia równowagi między emisją a pochłanianiem gazów cieplarnianych.
Zdaniem PORT PC…
…wytyczne Komisji Europejskiej to istotne uzupełnienie dyrektywy EPBD i kolejny znaczący krok w kierunku dekarbonizacji sektora grzewczego w UE. Jednym z większych wyzwań, z którymi Polska musi się teraz zmierzyć, jest przygotowanie długoterminowej strategii termomodernizacji budynków z planem wycofania kotłów na paliwa kopalne do 2040 r. w budynkach mieszkalnych. Taki obowiązek wynika bezpośrednio z wymogów dyrektywy EPBD.
Precyzyjne definicje technologii i zasady wsparcia finansowego, przedstawione w wytycznych KE, pomogą w lepszym zarządzaniu funduszami i skutecznym osiąganiu celów klimatycznych na rok 2050.
Jak twierdzi Paweł Lachman, prezes zarządu PORT PC − Branża grzewcza również otrzymała jasne wskazówki dotyczące technologii priorytetowych na przyszłość, co zapewni przejrzystość w transformacji rynku grzewczego i upowszechnieniu odnawialnych źródeł energii. Ważny jest też sygnał, że systemy hybrydowe mają być traktowane jako rozwiązanie przejściowe, umożliwiające rozwój technologii w pełni opartych na OZE, a kotły grzewcze, aby mogły być dofinasowane, muszą korzystać od razu z paliw odnawialnych i nie wystarczy tylko ich gotowość na to rozwiązanie.
Link do wytycznych KE w języku angielskim: Guidance document (C/2024/7161)
SPIUG za stopniowym wycofywaniem dofinansowania
Wytyczne nie są wiążącym dokumentem ustawodawczym i jako takie nie muszą być przyjmowane przez Radę UE ani Parlament Europejski. Opisano w nim jedynie dokonaną przez Komisję Europejską interpretację przepisu prawnego, która ma stanowić wskazówkę dla państw członkowskich w transpozycji tego przepisu do prawa krajowego. W europejskiej architekturze prawnej wiążąca wykładnia prawodawstwa UE należy do wyłącznej kompetencji Trybunału Sprawiedliwości UE. Wytyczne są nadal ważnym dokumentem, ponieważ wiele państw członkowskich zazwyczaj wdraża zalecenia Komisji Europejskiej w niezmienionej formie.
Warte jest podkreślenia, że Komisja Europejska jasno stwierdza, iż „państwa członkowskie mają duży margines swobody, jeśli chodzi o to, w jakim trybie i w jaki sposób postanowienia będą implementowane lokalnie”. Jest to ważne stwierdzenie, ponieważ struktura ogrzewnictwa w Polsce jest daleko różna od struktury ogrzewania w krajach zachodniej Europy.
Takie podejście jest szansą, którą rząd polski powinien wykorzystać i twardo negocjować przedłużenie wsparcia dla wymian stałych nieefektywnych kotłów na paliwa stałe także na kotły gazowe, które dają się łatwo zaadoptować do istniejących budynków i nie emitują żadnych cząstek stałych, będących powodem tak kiepskich wyników niskiej emisji.
Warto się przyjrzeć wynikom poprawy jakości powietrza w gminach, gdzie dokonano takich wymian, żeby rozwiać wątpliwości decydentów. Co roku, Polska jest pokazywana jako kraj o najwyższej niskiej emisji w Europie w okresie grzewczym. Problemem Polski obecnie jest to, że jeszcze mamy ok. 2,5 mln. pozaklasowych kotłów na paliwa stałe, które powinny zostać zastąpione nowoczesnymi urządzeniami grzewczymi, które nie emitują cząstek stałych, będących źródłem smogu, do atmosfery. Do nich należą z pewnością kotły gazowe.
Można wśród decydentów usłyszeć argumenty, że nie można Polaków wciągać w tzw. „pułapkę gazową”. Autorzy takich stwierdzeń chyba zapominają, że istnieją tzw. gazy odnawialne, np. biometan, którym można zasilać obecnie instalowane kotły gazowe bez żadnych dodatkowych inwestycji i nakładów kosztowych. Ponadto, kotły gazowe w układach hybrydowych z pompami ciepła albo kolektorami słonecznymi, pełnią rolę urządzenia szczytowego, które zapewnia komfort cieplny odbiorcom w sytuacji, gdy instalacja OZE nie jest w stanie wyprodukować w sposób efektywny wystarczającej do ogrzewania ilości ciepła. oczywiście w przyszłości te same kotły mogą być w całości zasilane gazami odnawialnymi stając się odnawialnym źródłem ciepła.
Jeśli chodzi o Polskę, to wiemy, że nie jest to łatwe, ale w tekście jest prawna możliwość dofinansowania kotłów gazowych w miejsce kotłów węglowych, jeśli zostaną one sfinansowane ze środków unijnych przed 2025 rokiem. Inną możliwą luką prawną jest sytuacja, w której organ publiczny ogłosi przed 2025 r., że kotły gazowe będą dotowane, co stworzy „uzasadnione oczekiwania” wobec osób, które mogą skorzystać z faktycznej wypłaty po 2025 r.
Furtka do wykorzystania przez polski rząd w interesie obywateli jest zawarta w art. 17 ust. 15 dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, że możliwe jest zapewnienie zachęt finansowych do instalacji samodzielnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi po dniu 1 stycznia 2025 r., przy spełnieniu dwóch szczególnych warunków:
– (1) są one finansowane w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Funduszu Spójności lub Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, w szczególności zastąpienie instalacji opartych na węglu, torfie, brunatnym lub łupkach bitumicznych kotłami opalanymi gazem ziemnym oraz
– (2) zostały one wybrane do inwestycji przed 2025 r.
Jest to podstawa o przedłużenie wsparcia dla wymian strych kotłów na paliwa stałe na kotły gazowe przynajmniej do 2027 roku (przypomnijmy, że program Czyste Powietrze ma funkcjonować do 2029 roku). Ponadto bardzo pilną sprawą jest włączenie do regulaminu programu priorytetowego Czyste Powietrze, ale również lokalnych programów antysmogowych wprost instalacji hybrydowych, które stanowią realny pomost w procesie dekarbonizacji ogrzewnictwa.
Dlatego liczymy na zaangażowanie i aktywność polskiego rządu oraz wykorzystanie dostępnych możliwości, jakie dają przytoczone zapisy EPBD, z uwagi na to, że inna jest struktura ogrzewnictwa w Polsce w porównaniu do większości państw członkowskich UE. Pamiętajmy, że w Polsce najbardziej palącym problemem w okresie grzewczym jest niska emisja i pyły zawieszone PM2.5 i PM10, których ogrzewanie gazowe nie generuje, jak również zajęcie się na poważnie implementacją instalacji hybrydowych, które pojawiają się w dokumentach unijnych w wielu miejscach
Taki przekaz do społeczeństwa, że Polska aktywnie walczy o poprawę jakości powietrza i ograniczenie niskiej emisji, choćby przez przedłużenie możliwości dofinansowywania wymian kotłów na paliwa stałe na kotły gazowe, które w przyszłości mogą bez żadnych przeróbek być zasilane gazami odnawialnymi, czyli płynnym przejściem na OZE, byłby bardzo ważny.
Zakazy można wprowadzać wtedy, kiedy istnieje realne alternatywne rozwiązanie, akceptowane przez społeczeństwo. W przeciwnym razie grozi nam realne wstrzymanie się z wymianą starych emisyjnych urządzeń na nowe, co już zaczyna być widoczne. Wstrzymanie procesu poprawy powietrza będzie bezpośrednio obciążało rządzących, a zaoszczędzone pozornie w ten sposób fundusze, zostaną w zwielokrotniony sposób wydane na leczenie schorzeń dróg oddechowych u obywateli zmuszonych oddychać powietrzem o przekroczonych normach zawartości pyłów zawieszonych.