Odsetek gospodarstw domowych, które nie są w stanie utrzymać odpowiedniego komfortu cieplnego w swoim miejscu zamieszkania Źródło: http://fuelpoverty.eu/, Boardman, B. (2010b) Liberalization and fuel poverty. W: Rutledge, I. and Wright, P., red. 2010. UK Energy Policy and the End of Market Fundamentalism. Oxford University Press

Aktywny program termomodernizacji dla Polski

Przykłady korzyści

W artykule przedstawiono ekonomiczne korzyści wynikające z realizacji programu termomodernizacji, które zostały oszacowane na ok. 700 mld zł.

Artykuł powstał na podstawie rozdziału z raportu „Strategia modernizacji budynków: mapa drogowa 2050”. Autorzy opisywanego rozdziału: Dan Staniaszek (Buildings Performance Institute Europe), Marek Zaborowski (Instytut Ekonomii Środowiska), Anna Dworakowska (Krakowski Alarm Smogowy), Andrzej Guła (Instytut Ekonomii Środowiska), Agnieszka Tomaszewska-Kula (Instytut na rzecz Ekorozwoju).

Sektor budowlany odpowiada za największą konsumpcję energii w Europie. Według danych Komisji Europejskiej stanowi prawie 40% całkowitego finalnego zużycia energii elektrycznej w UE, odpowiadając za 36% emisji gazów cieplarnianych produkowanych przez Wspólnotę. Głównym emitentem w większości państw pozostają budynki wzniesione jeszcze przed wdrożeniem pierwszych ogólnoeuropejskich norm w zakresie emisji gazów cieplarnianych. Podczas gdy nowe budynki muszą spełniać coraz wyższe standardy efektywności energetycznej, to istniejące obiekty, zarówno publiczne, jak i prywatne są często niedogrzane i energochłonne.

Ta różnica w poziomie energochłonności wynika przede wszystkim z niedoskonałości dotychczasowych programów wspierania efektywności energetycznej, które zwykle wspierały pojedyncze technologie (np. izolację ścian, czy wymianę okien). Doświadczenia praktyczne dowodzą, że takie podejście było błędem. Efektywna technologicznie i ekonomicznie termomodernizacja budynków nie może ograniczać się do wymiany pojedynczych elementów wyposażenia budynków. Dobre zaplanowanie i wdrożenie takiego kompleksowego procesu może przynieść szereg korzyści.

Poprawa efektywności energetycznej budynków stanowi strategiczny kierunek rozwoju całej Unii Europejskiej. Mimo, że kluczową siłą napędową dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej (EED) jest osiągnięcie unijnego celu, jakim jest 20% oszczędność energii do roku 2020 oraz długofalowe cele środowiskowe zapisane w planie działania na rzecz gospodarki niskoemisyjnej do 2050 roku, to korzyści wynikające z tych działań mają wiele wymiarów. Lista najważniejszych obszarów, w których termomodernizacja może przynieść największą korzyść to:
• poprawa efektywności energetycznej;
• zmniejszenie emisji dwutlenku węgla;
• zwiększenie wpływów do budżetu państwa (pod postacią podatków PIT, CIT i VAT);
• zwiększenie niezależności energetycznej;
• poprawa stanu technicznego budynków, ze szczególnym uwzględnieniem budynków z wielkiej płyty;
• poprawa jakości powietrza;
• wyrównywanie różnic pomiędzy warunkami życia na wsi i w mieście, w rejonach lepiej i gorzej rozwiniętych;
• mądre przeciwdziałanie ubóstwu – łączące długofalowe efekty społeczne wynikające ze zmniejszenia opłat za energię z efektami ekologicznymi;
• przywrócenie wartości – rewitalizacja.

Podstawowe korzyści ze zrównoważonej termomodernizacji budynków można analizować i oszacować w co najmniej trzech wymiarach:

Korzyści ekonomiczne. Wynikają z oszczędności w zużyciu energii, a także rozwoju aktywności gospodarczej i wzrostu liczby nowych miejsc pracy w sektorach związanych z termomodernizacją. Według szacunków Buildings Performance Institute Europe (BPIE) roczne oszczędności energii, osiągnięte dzięki termomodernizacji, mogą w roku 2030 sięgnąć od 5 do 26% zużycia z roku 2013. Jednak suma korzyści ekonomicznych może być znacznie większa. Rachuby Environmental Protection Agency (Agencji Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych) mówią o tym, że całkowite korzyści ekonomiczne wynikające z inwestycji w termomodernizację przekraczają półtorakrotną wartość oszczędności zużycia energii. Ich źródłem jest m.in. przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego, wynikające ze wzrostu popytu na siłę roboczą, materiały, a także usługi dodatkowe, niezbędne podczas realizacji projektów budowlanych. Pewne wskazówki co do skali tych zysków można odnaleźć także analizując przeprowadzone już programy termomodernizacji, a także istniejące opracowania.

Zrealizowany w Czechach dwuletni program wsparcia dla domów pasywnych kosztował łącznie około 780 mln euro i stworzył 19 tys. nowych miejsc pracy w budownictwie, a każde zainwestowane 1 euro przyniosło 2,47 euro korzyści dla budżetu. W Niemczech wsparcie dla termomodernizacji i domów pasywnych pozwoliło na stworzenie 340 tys. miejsc pracy, a 1,4 mld EUR przeznaczonych na wsparcie programu efektywności energetycznej przyniosło korzyści dla budżetu szacowane na 7,2 mld EUR.

Pewne pojęcie o potencjalnych korzyściach wynikających z wdrożenia programu kompleksowej termomodernizacji daje także opublikowany w 2011 r. raport Fundacji na rzecz Wspierania Efektywności Energetycznej (FEWE). Zgodnie z przewidywaniami jego autorów polski rynek budowlany może do 2020 roku poszerzyć się (w zależności od stopnia intensywności termomodernizacji) o 84-250 tys. nowych miejsc pracy.

Korzyści społeczne. To ograniczenia zjawisk ubóstwa energetycznego i wykluczenia społecznego. Według różnych szacunków zjawiskiem ubóstwa energetycznego (a więc sytuacją, w której koszty zapewnienia odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach zarówno w zimie jak i w lecie, przekraczają od 10-20% budżetu gospodarstwa domowego) pozostaje zagrożonych 16-25% gospodarstw domowych w Polsce. Kompleksowa termomodernizacja mogłaby doprowadzić do obniżenia kosztów ogrzewania (lub chłodzenia) pomieszczeń nawet o połowę, a więc przyczynić się do podniesienia komfortu życia, a także do zwiększenia tzw. dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych.

Korzyści środowiskowe. Czyli ograniczenie zanieczyszczeń powietrza i emisji dwutlenku węgla (CO2). Zgodnie z analizami ekspertów, potencjalna redukcja emisji gazów cieplarnianych do roku 2030 (w stosunku do roku 2010), osiągnięta w wyniku termomodernizacji budynków, może sięgać 8-59%. Wraz ze zwiększeniem efektywności energetycznej budynków znacząco spadnie także zanieczyszczenie powietrza powstające w następstwie tzw. niskiej emisji, a więc spalania w domowych, nieefektywnych piecach, paliw stałych niskiej jakości. Termomodernizacja połączona z wymianą lokalnych źródeł ciepła może znacząco ograniczyć emisję szkodliwych substancji (pyłu zawieszonego PM10 i P M2,5, benzo[a]pirenu).

W efekcie nałożenia się na siebie różnych korzyści można stwierdzić, że ostateczna ich wartość jest wyższa od sumy efektów, osiągniętych w poszczególnych obszarach. Zdaniem ekspertów do oszacowania całkowitej korzyści dla społeczeństwa wynikającej z remontów, modernizacji i termomodernizacji budynków należy zastosować kilka mnożników o różnej wartości. Po zastosowaniu mnożników szacuje się, że całkowite korzyści z przeprowadzenia programu głębokiej, ambitnej termomodernizacji polskich budynków ostatecznie sięgają 730 mld zł.

Tabela: Oszacowanie wartości społecznych korzyści termomodernizacji dla Polski (BPIE 2014)

Oszczędność energii (scenariusz najbardziej zdecydowanych zmian tj. ambitny) 185 185
Korzyści zdrowotne (x 1) 185
Korzyści dla sieci energetycznych (x 1) 185
Bodziec ekonomiczny (x 1,5) 277
Korzyści środowiskowe 18 18
Korzyści razem (brutto) 849
Minus inwestycja ogółem 122
Korzyść społeczna netto 727
Oszczędność dla konsumentów (netto) 63

 

Przykład korzyści z termomodernizacji: Redukcja zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych

Jednym z najważniejszych obszarów, w którym kompleksowa termomodernizacja przynosi znaczące korzyści jest redukcja zużycia energii i ściśle związana z tym redukcja emisji gazów cieplarnianych, odpowiedzialnych za zmiany klimatu. BPIE na podstawie analizy potencjału termomodernizacji dokonanej przez KAPE przeprowadził oszacowanie potencjalnych korzyści wynikających z wdrożenia programu remontów i termomodernizacji w Polsce. Przeanalizowano trzy scenariusze – skromny, pośredni, ambitny. Wyniki analiz BPIE zostały przedstawione w formie graficznej.

Scenariusze różnej głębokości remontów i modernizacji budynków do roku 2050. Zgodnie z założeniami BPIE do 2030 roku: scenariusz skromny zakłada redukcję o ok. 24 TWh/rok, scenariusz pośredni prowadzi do ograniczenia zużycia energii o 44 TWh/rok, a scenariusz ambitny doprowadzi do spadku zużycia energii o 75 TWh/rok, przy założeniu, że samo utrzymanie dotychczasowego tempa poprawy efektywności doprowadzi do zmniejszenia zużycia o 14 TWh/rok


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tabela: Podsumowanie analizy BPIE dla trzech scenariuszy strategii remontów, modernizacji i termomodernizacji budynków w Polsce do roku 2030 (BPIE 2014)

WYNIKI DO ROKU 2030
Scenariusz   0 1 2 3
Opis   Bazowy Skromny Pośredni Ambitny
Roczna oszczędność energiiw roku 2030 TWh/rok 14 24 44 75
Oszczędności w 2030 jako % wartości dzisiejszych % 5% 8% 15% 26%
Koszty inwestycji (wartość obecna) mld zł 21 38 66 122
Oszczędności (wartość obecna) mld zł 38 59 107 185
Oszczędności netto dla konsumenta mld zł 17 21 41 63
Oszczędności netto dla społeczeństwa –bez efektów zewnętrznych mld zł 159 262 496 828
Oszczędności netto dla społeczeństwa –z efektami zewnętrznymi mld zł 177 291 550 920
SZYBKA DEKARBONIZACJA
Wewnętrzna stopa zwrotu IRR 15,1% 13,4% 13,9% 13,2%
Roczne oszczędności CO2 w 2030 Mt CO2/rok 52 54 59 65
CO2 zaoszczędzone w roku 2030 (% wartości z 2010) 47% 49% 53% 59%
Koszt redukcji CO2 zł/t CO2 –27 –44 –81 –131
WOLNA DEKARBONIZACJA
Roczne oszczędności CO2 w 2030 Mt CO2/rok 9 12 20 32
CO2 zaoszczędzone w roku 2030 (% wartości z 2010) 8% 11% 18% 28%
Koszt redukcji CO2 zł/t CO2 -272 -351 -454 -516
Średnia liczba utworzonych miejsc pracy rocznie netto w tysiącach 18 36 65 119

Prognozowana dynamika wydatków na termomodernizację (BPIE 2014). Przedstawienie rocznych nakładów inwestycyjnych w skali kraju i we wszystkich sektorach. Stan bazowy, czyli obecne tempo termomodernizacji zostało oszacowane na ok. 2 mld zł rocznie. To tempo jest niewystarczające, chociażby ze względu na arbitralne wyłączenie z systemu wsparcia niektórych typów inwestycji, a w rezultacie przynosi niewielkie korzyści dla polskiej gospodarki

 

Przykłady korzyści z termomodernizacji

Ochrona powietrza. Niskie dochody, powszechne przyzwolenie na zanieczyszczenie powietrza i brak dobrych regulacji prawnych rozpowszechniły ogrzewanie budynków węglem najgorszej jakości, mułem węglowym, węglem brunatnym, ekogroszkiem, a nawet odpadami. Przykładowo każda tona spalonego ekogroszku powoduje trzykrotnie więcej emisji siarki niż spalanie węgla brunatnego. Z kolei węgiel brunatny w normalnym kotle węglowym źle się spala (ze względu na wysoką zawartość wilgoci), a uzyskana w wyniku spalenia energia jest niemal dwukrotnie droższa niż w przypadku ekogroszku.

W efekcie tych wszystkich zjawisk polskie powietrze należy do najbardziej zanieczyszczonych w całej UE. W raporcie Europejskiej Agencji ds. Środowiska na 10 miast o największej liczbie dni, podczas których przekroczone zostały dzienne normy dla stężeń pyłu zawieszonego PM10, aż sześć to miasta polskie. Praktycznie cały kraj ma problem z bardzo wysokimi stężeniami rakotwórczego i mutagennego benzo[a]pirenu, którego roczne stężenia często sięgają 1000% normy, a w najgorszych przypadkach 2000%. To wszystko ma wpływ na zdrowie i życie Polaków: w samym Krakowie z powodu nadmiernego zapylenia powietrza przedwcześnie umiera około 400 osób rocznie. Zanieczyszczone powietrze to większe ryzyko wystąpienia m.in. takich schorzeń jak: rak płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma, zawał serca, zaburzenia krążenia, arytmia, udar mózgu czy choroba Alzheimera.

Głównym winowajcą, jeśli chodzi o nadmierne stężenia pyłów zawieszonych i benzo[a]pirenu jest tzw. niska emisja powierzchniowa, a więc spalanie paliw stałych (węgla, drewna) w domowych instalacjach grzewczych – jest to 52% w przypadku pyłu zawieszonego PM10 oraz 87% w przypadku wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), w tym benzo[a]pirenu. Ten stan rzeczy nie dziwi, jeśli przyjrzymy się danym nt. tego, czym ogrzewają domy Polacy. Niemal 70% domów jednorodzinnych w naszym kraju (około 3,5 mln budynków) jest ogrzewanych właśnie węglem, w większości przy wykorzystaniu przestarzałych kotłów zasypowych, z których emisje pyłów czy WWA są ponad dziesięciokrotnie wyższe niż w nowoczesnych kotłach automatycznych V klasy. Ogromna popularność węgla w gospodarstwach domowych wynika oczywiście z jego niskiej ceny. Polacy trzymają się taniego ogrzewania, ponieważ w przeważającej większości mieszkają w bardzo słabo ocieplonych lub zupełnie nieocieplonych domach.

Przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu. Wyzwaniem, przed którym stają wszystkie państwa UE jest problem ubóstwa energetycznego definiowany jako brak możliwości odpowiedniego dostępu do energii (energii elektrycznej, gazu, ciepła i chłodzenia), wynikający przede wszystkim z powodów finansowych (niemożność opłacenia rachunków lub dokonania odpowiednich modernizacji, zakupu systemów czy urządzeń grzewczych), a także ze względów technicznych (takich, jak brak infrastruktury energetycznej, umożliwiającej korzystanie z dóbr cywilizacyjnych) (rys. 5).

Najczęściej stosowanym wskaźnikiem określającym skalę ubóstwa energetycznego jest trudność w ogrzaniu mieszkania w zimie. Poziom ubóstwa energetycznego w Polsce jest wyższy niż średni w Europie. W 2012 roku 16,2% gospodarstw domowych miało trudności z wystarczającym ogrzaniem mieszkania w zimie, a 25,8% gospodarstw domowych deklarowało, że ich mieszkanie nie jest wystarczająco chłodne w lecie. Gdyby w Polsce przyjąć obowiązującą do niedawna definicję brytyjską ubóstwa energetycznego (ponad 10% dochodu wydawane na cele energetyczne), to okazałoby się, że w ubóstwie energetycznym żyje lub jest nim zagrożonych ponad 40% Polaków (szczegóły w tabeli).

Tabela: Wydatki na cele energetyczne w stosunku do ogółu wydatków na osobę w gospodarstw domowych w Polsce w latach 2000-2012 (GUS 2013)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wydatki ogółem [zł] 599,5 677, 8 694,7 690,3 744,8 809,9 904,3 9 956,7 991,4 1015,1 1050,8
Wydatki na energię zł 58,2 73,2 70,2 75,8 86,1 84,6 96,4 107,6 118,2 124,2 127,3
% 9,7% 10,8% 10,1% 11% 11,6% 10,4% 10,7% 11,3% 11,9% 12,2% 12,1%

Ubóstwo energetyczne w Europie

Według szacunków zawartych w publikacji European Fuel Poverty and Energy Efficiency (tj. programu realizowanego przez instytucje i organizacje z Francji, Belgii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Włoch) z 2009 r., w Europie w stanie ubóstwa energetycznego pozostaje 50-125 milionów osób i liczba ta będzie systematycznie rosnąć. Problem ten jest istotnym zagadnieniem. Wymaga dokładniejszych badań oraz wdrażania działań zapobiegawczych. Zgodnie z przyjętą w Wielkiej Brytanii definicją, z ubóstwem energetycznym mamy do czynienia w przypadku gospodarstw, w których koszty energii, głównie ogrzewania, stanowią – jak wcześniej wspomniano – ponad 10% dochodu. Wynika z tego, że im droższa energia, im więcej się jej zużywa oraz im niższe dochody, tym większe zagrożenie ubóstwem energetycznym. Dochodzą do tego złe warunki mieszkaniowe – nieszczelne okna, przeciekające dachy, wilgotne ściany i fundamenty lub brak ocieplenia budynku, a także problemy z systemem grzewczym – jego brak, awarie lub nieefektywność. Czynniki te utrudniają utrzymanie odpowiedniej temperatury w domu, a także podnoszą zużycie energii, a co za tym idzie koszty. Niestety, często wszystkie te aspekty występują razem – w budynkach o gorszym stanie technicznym mieszkają przeważnie rodziny uboższe. Nie dość, że brakuje im funduszy na poprawę jakości budynków (lub z powodu stanu własności zajmowanych lokali nie mogą tego zrobić), to dodatkowo ogrzanie mieszkań wymaga większych nakładów energii, co z kolei implikuje wyższe rachunki.

Odsetek gospodarstw domowych, które nie są w stanie utrzymać odpowiedniego komfortu cieplnego w swoim miejscu zamieszkania Źródło: http://fuelpoverty.eu/, Boardman, B. (2010b) Liberalization and fuel poverty. W: Rutledge, I. and Wright, P., red. 2010. UK Energy Policy and the End of Market Fundamentalism. Oxford University Press

 

Bezpłatna prenumerata